Book Title: Atmsiddhi Mahabhashya Part 03
Author(s): Shrimad Rajchandra, Jayantilalji Maharaj
Publisher: Shantaben Chimanlal Bakhda
View full book text
________________
ગાથા-૧૩
ઉપોદ્દાત – કેવળ ઉપાદાનવાદી ઉપાદાનનું અવલંબન લઈ મોક્ષમાર્ગની સ્થાપના કરે છે અને નિમિત્તની અવહેલના કરે છે, તે વ્યવહાર ઉચિત નથી. ફકત ઉપાદાનના આધારે પાણીમાં નાવ તરતી નથી. તરવાનું કાર્ય તો નાવથી જ થાય છે. તરવાની ગતિશીલતા નાવના આધારે હોવાથી નાવ ઉપાદાન છે પણ નાવ એકલી તરતી નથી. નાવિક રૂપ નિમિત્ત મળે, તો જ નાવ ગંતવ્ય સ્થાન પર પહોંચે છે. નાવિક વગરની નાવ ગતિશીલ થતી નથી અને ગંતવ્ય સ્થાને પહોંચતી નથી, તે જ રીતે કેવળ ઉપાદાનનું અવલંબન લેવાથી સાધકની નાવ ગંતવ્ય સ્થાન સુધી જઈ શકતી નથી. કદાચ ગતિ કરે, તો પણ તેનું દુષ્પરિણામ થાય છે. નાવ એકલી પાણીમાં ઠેલાય, તો તે ડૂબે છે અથવા તણાય જાય છે. શાસ્ત્રકાર કહે છે કે નાવિક વગરની નાવ શોભનીય નથી. પ્રસ્તુત ગાથામાં સ્પષ્ટ રૂપે નિમિત્તકારણની આવશ્યકતા, તેનો આદર અને તેની પૂજ્યતાને સ્વીકારી છે. મલમપટ્ટી વગરનો શરીરનો ઘા વધારે વિકાર પામે છે, તે જ રીતે સાધક નિમિત્તના આધાર વિના ભ્રાંત બનીને વધારે વિકારી અવસ્થામાં અટવાઈ જાય છે. આ ગાથા એક સર્વમાન્ય ન્યાયોચિત સિદ્ધાંતની સ્થાપના કરે છે, હવે આપણે ગાથાને જ સાંભળીએ.
ઉપાદાનનું નામ લઈ, એ જ તજે નિમિત્ત; }
| પામે નહીસિદ્ધત્વને, રહે ભાંતિમાં રિથતા૧૩૦ ગાથાના કથનાનુસાર સિદ્ધત્વ પ્રાપ્તિ તે મુખ્યલક્ષ છે. આ લક્ષની પ્રાપ્તિ માટે જીવનું સ્વતઃ પરિણમન થાય અને ઉપાદાન શુદ્ધ થાય, ત્યારે જ સિદ્ધત્વ પ્રગટ થાય છે, આવી જે કોરી કલ્પના છે અને ફકત ઉપાદાનના આધારે ઉત્તમ પ્રકારના નિમિત્તોનો ત્યાગ કરી પ્રમાદનું સેવન કરે છે, તે ખરેખર મોટી ભ્રાંતિમાં સપડાયેલો જીવ છે.
કોઈપણ જીવ સારા નિમિત્તોનો ત્યાગ કરે, તો પણ તે નિમિત્ત વગરનો બની શકતો નથી. વ્યકિત કુતર્કને કારણે ઉત્તમ નિમિત્તોની ઉપાસનાનો ત્યાગ કરે છે, ત્યારે ખોટા નિમિત્ત તો હાજર છે જ. જ્યાં સુધી જીવન છે, દેહ છે અને જ્યાં સુધી ક્રિયાશીલતા છે, ત્યાં સુધી જીવ કોઈપણ નિમિત્તો સાથે જોડાયેલો રહે છે. માનો કે કોઈ સ્વચ્છ પાણી પીવાનો ત્યાગ કરે, તો તેને ગંદુ પાણી પીવાનું રહે છે. સામાન્ય જીવ નિમિત્ત-નૈમિત્તિક અવસ્થાથી મુકત નથી. અહીં ગાથામાં સ્પષ્ટ કહ્યું નથી કે “જીવ ખોટા નિમિત્તનું અવલંબન કરશે પરંતુ પરોક્ષભાવે આ ભાવ ગાથામાં ઉપસી આવે છે કારણ કે કવિરાજ કહે છે કે “ઉપાદાનનું નામ લઈ એ” “એ” એટલે કોઈ વ્યકિત, જે નિમિત્તનો ત્યાગ કરે છે. અહીં નિમિત્તનો અર્થ ઉત્તમ નિમિત્ત, સનિમિત્ત અથવા ધર્મને અનુકૂળ એવા નિમિત્તનો ઉલ્લેખ કર્યો છે, તેમ સમજવાનું છે. જે નિમિત્તો મોક્ષમાર્ગમાં ઉપકારી થાય છે, તેવા નિમિત્તોનો જો ત્યાગ કરે, તો સહેજે સમજાય છે કે જીવ નિમિત્ત રહિત થતો નથી પરંતુ અપનિમિત્તનું ભાન બને છે. નિમિત્તને છોડવા કે ગ્રહણ કરવા તે વિવેકશકિત પર આધારિત છે. કેવા નિમિત્ત ગ્રહણ કરવા અને કેવા છોડવા, તેનો વિવેક સદ્ગુરુના બોધથી પ્રાપ્ત થાય છે. સત્
(૩૬૫)..
.
