________________
પ્રત્યાહાર સિદ્ધ થયા પછી ધારણા કરવી. ર૭ ૪. રસ નામના વિષયમાંથી જી ઇન્દ્રિયને અને મનને હર કરવાને ઉપાય;
રસ મીઠા અને કડવે બે પ્રકારનો છે. એટલા માટે પ્રત્યાહાર વેળા મુખ પણ બંધ રાખવું, અને મનમાં ખાવા પીવા વગેરે સ્વાદના વિષયનું સ્મરણ થઈ આવે છે તે વિષયને પણ મનમાંથી રૂખસદ આપવા હડસેલા મારવા, એટલે ધર્મધ્યાન એગ્ય નિશ્ચલ મન થશે.
૫. સ્પર્શ નામના વિષયમાંથી ત્વચાઈદ્રિય અને મનને ખેંચી લેવાનો ઉપાય.
સ્પર્શ આઠ પ્રકારના છે. હળવે, ભારે, ટાઢ, ઊન, લેખો, ચેપડધે, સુંવાળે અને ખડબચડે. સ્પર્શ ઈદ્રિય તરફ જતા મનને રિકવા માટે કઈ તાઢ તડકે બહુ ન હોય એવું સ્થાન પ્રત્યાહાર કરતી વેળા શોધવું. આથી મને સ્પર્શેન્દ્રિય તરફ નહિ વધે; પરંતુ લાકમાં કહ્યું તેમ નિશ્ચલ કરવા સ્પશે દ્રિયના વિષયને મનમાંથી પણ વિચાર ઉપર પ્રમાણે દૂર કરવો. આમ પાંચે ઈદ્રિયને બહારથી એકવાથી બાદ્યવિષયેથી થતી અશાન્તિ અટકે અને આંતર તે વિષયો સ બંધી આવતા વિચારને પ્રશાન્ત બુદ્ધિવાળા પોતે થઈમનને નિશ્ચલ કરી શકશે. એટલે ધર્મધ્યાન માટે તે ચગ્ય થઈ રહેશે.
વળી પ્રત્યાદિકાળાં વિહરવા હમતિ: પ્રથમ બાહ્યા અને પછી આંતરઇદ્ધિને વિષયમાંથી ખેંચી લેવી એજ ખરા પ્રત્યાહાર કહેવાય છે. પ્રત્યાહાર સિદ્ધ થયા પછી ધારણ કરવી.
(વાળા) नाभिहृदयनासाग्र भालभूतालु दृष्टयः । मुखं करें शिरथेति ध्यानस्थानान्यकीयन् ॥ ७॥
નાભિ, હૃદય, નાસિકાને અગ્રભાગ, કાળ, ભ્રકુટી, તાળવું, નેત્ર, મુખ, કાન, અને મસ્તક એ ધ્યાન કરવા માટે ધારણ કરવાનાં સ્થાને કહેલાં છે. ૭.
આ સર્વ સ્થાનમાંથી કોઈ પણ સ્થાને ચિત્તને લગાડી, સ્થાપન કરી વધારે વખત સુધી જાગૃતિપૂર્વક જોતાં ત્યાં ચિત્ત શાંત
