________________
વિચારવૃત્તિને નિવૃત્ત કેમ કરવી? ૩૫૭ વિચારવૃત્તિને નિવૃત્ત કેમ કરવી? વિચારવૃત્તિને નિત્ત કરવી, આ કાર્ય સરલ નથી. વિચાર ક્રિયા કરતાં તે અધિક કઠીણ છે. જ્યાં સુધી તેને અભ્યાસ સંપૂર્ણ દઢ ન થાય ત્યાં સુધી શેડે છેડે વખત ચાલુ રાખ.
પ્રારંભમાં મનને શાત રાખવામાં પણ શક્તિનો વ્યય થાય છે. જ્યારે અભ્યાસ પૂર્વે કહી આવ્યા તેવા સ્થિર મનન કરવાના કાર્યમાં વ્યાવૃત હોય ત્યારે તેવામાં તે વિચારને મૂકી છે. અને જે મનમાં અન્ય વિચાર ઉત્પન્ન થાય તે તરતજ તેમાંથી પિતાનું મન નિર્વસ્ત કરવું ( ખેચી લેવું. ) કોઈ પણ વિચાર બળાત્કારે મનમાં આવે તો તેનાથી આગ્રહસહિત પાછું ફરવું. અર્થાત પ્રત્યુત્તર નહિ વાળતાં તે વિચારને મૂકી દે, કાઢી નાંખો. જરૂર જણાય તે શાંતિ પ્રાપ્ત કરવાના કારણરૂપ શન્યની (આકાશની) કલ્પના કરવી. કેવળ શાંતતા તથા અંધકારને અનુભવ કરવાને યત્ન કરે. આ પ્રમાણે આગ્રહસહિત અભ્યાસ કરવામાં આવશે તો, નિવૃત્તિ અધિકાધિક સુગમ થશે. સ્વસ્થતા તથા શાંતિ મળશે
બાહ્ય ભાવની પ્રવૃત્તિઓમાંથી મનને વ્યાવૃત્ત કરવું એ ઉત્તમ ભૂમિકાના પ્રારંભની નિશાની, યા પ્રસ્તાવના કરવા જેવું છે.
મનને શાંતિ આપવાને સરલ માગ
મનને અથવા મગજને વિશ્રાંતિ આપવાને અન્ય માર્ગ અને તે વળી ચિત્તવૃત્તિની નિત્તિ કરતાં ઘણું સહેલો માર્ગ વિચારના પરાવર્તન કરવાનો છે.
એકજ શ્રેણીને અનુસરીને જે મનુષ્ય નિરતર આગ્રહસહિત વિચાર કરતો હોય તેણે બને તેટલી તેનાથી કેવળ ભિન્ન પ્રકારની એક અન્ય વિચાર શ્રેણિ રાખવી જોઈએ કે તે શ્રેણિ ઉપર તે પોતાનું મન વિશ્રાંતિ માટે પરાવર્તન કરી શકે. જેમકે, દ્રવ્યાનુયેગને વિચાર કરનારે, મગજ અથવા મનની વિશ્રાંતિ માટે તે વિચાર શ્રેણું મૂકી દઈ, ચેડે વખત કથાનુગ (મહા પુરૂષોનાં ચરિત્રો)ના વિચારની શ્રેણીને અંગીકાર કરવી; અથવા ધ્યાન સમાપ્તિ કર્યા પછી જેમ બાર ભાવના સબંધી શ્રેણિ સાધકો અંગીકાર કરે છે, તેવી જ રીતે તે વિષયથી જૂદા પ્રકારની શ્રેણિ લેવી. આથી થાકેલ કે કંટાળેલા
