________________
સન જીતવાના ઉપાય.
सर्वत्रापि प्रसृता प्रत्यग्भूता शनैः शनैर्दृष्टिः । परतत्त्वामलमुकुरे निरीक्षते ह्यात्मनात्मानम् ॥ ३२ ॥ સૃષ્ટિ પ્રથમ નિકળીને, ગમે તે સ્થાને લીન થાય છે. ત્યાં સ્થિરતા પામીને, હળવે હળવે ત્યાં વિલય પામે છે, ( પાછી હઠે છે.) એમ સર્વ ઠેકાણે ફેલાયેલી અને ત્યાંથી હળવે હળવે પાછી હેઠેલી સૃષ્ટિ, પરમ તત્ત્વરૂપ નિલ આરિસામાં આત્મા વડે કરી, આત્માને જુએ છે. ૩૧–૩૨.
૩૬૩
વિવેચન—આખા વિશ્વમાં ઈચ્છામાં આવે ત્યા રોકી શકાય તેવી સૃષ્ટિને, ત્રાટક કરનાર પ્રથમ એક કાળા ખિદુપર, અથવા સ્ફટિકના કે બીજા ચળકતા પદાર્થ પર રોકે છે અને ત્યાં સ્થીર થતાં ધીમે ધીમે તેને નાસિકાના અગ્ર ભાગ પર લાવે છે, અને ત્યાં સ્થીર થતા પછી ત્યાંથી ખસેડી કપાળની વચ્ચે સ્થાપન કરે છે અને ત્યાર પછી ગુરૂની આજ્ઞાનુસાર તેને અંતમાં રાકી, સ્થીર કરી પરમ તત્ત્વના અનુભવ કરે છે. સામાન્યપણે અમે આ ક્રમ જાન્યેા છે, પણ વિશેષ પ્રસગે અને વિશેષ અભ્યાસીને, આ ક્રમની પણ જરૂર નથી, તે પેાતાને ચાગ્ય લાગે અથવા અનુકૂળ આવે તેવે ક્રમે હૃષ્ટિને સ્થીર કરી એ તરઢાષ્ટ કરે છે. આ વાતના અનુમોદનમાં અન્ય મતના એક સાધુનું વચન અત્રે ઢાંકવું ઉચિત જણાયું છે, તે આ પ્રમાણે છેઃ——— હૈ દિલમેં, દિલદાર સહી અખીયાં ઉલટી કરતાહી દાખેએ,
દીલદાર–પરમાત્મા-પેાતામાંજ છે તેને આંખા ઉલટાવીને જોઈ લેવા. મતલબ કે જે ચક્ષુ સુલટી રાખી આપણે જગતના પદાથે જોઇએ છીએ તે ચક્ષુને જગતના પદાર્થો જોવાના કામમાંથી રોકી ખાદ્યષ્ટિ અંધ કરી, અંતર્હિષ્ટએ પૂર્વાક્ત રીત્યા યા ખીજી રીતે જોશે તેા તમને પેાતાને, પાતાથી, પોતામાં, પરમાત્મા જાશે. વિ. સા. ઘે
મન જીતવાના ઉપાય. औदासीन्यनिमग्नः प्रयत्नपरिवर्जितः सततात्मा । भावित परमानंदः कचिदपि न मनो नियोजयति ॥ ३३ ॥ करणानि नाधितिष्ठत्युपेक्षितं चित्तमात्मना जातु । ग्राह्ये ततो निजनिजे करणान्यपि न प्रवर्तते ॥ ३४
