________________
૩૫૮
દ્વાદશ પ્રકાશ
મનને, સહેલા વિષયમાં વિચાર કરવાનું ગમતું હોવાથી તે વિચાર શ્રેણિ છતાં વિશ્રાંતિ પામી શકશે.
જેમ અતિ પરિશ્રમ કર્યા પછી શરીરને વિશ્રાંતિની જરૂર પડે છે, તેમ વિચારના વ્યાયામમાં પણ મનુષ્યને વિશ્રાતિની જરૂર છે. જે તેવી વિશ્રાંતિ લેવામાં ન આવે તે શરીર જેમ પક્ષઘાતાદિક્વી પીડા પામે છે, તેમ મગજમાં પણ પક્ષઘાત અને વિચારમાં ઘેલછા થવાની. માટે વિચાર ક્રમના અભ્યાસીઓએ મનને, મગજને. અને શરીરને વિશ્રાંતિ આપવી
છેવટે એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કરી, એકાગ્રતા દ્વારા લય, અને તત્વજ્ઞાન સુપ્રાપ્ત કરવા. મનની એકાગ્રતા અને તત્વજ્ઞાન કરવામાં જે જે બાબતે ઉપયોગી જણાઈ છે, તે તે બાબતેની સામાન્ય સૂચનારૂપ સંગ્રહ આંહી કરવામાં આવ્યો છે. સાધકોને એકાગ્રતા અને તત્વજ્ઞાન સુલભ થાય તે માટે તેઓએ મનની વિકળ સ્થિતિને સુધારવી, વિચારશક્તિ ખીલવવી, અનેક વિચાર કરવાનો અભ્યાસ રાખવો, આકૃતિ ઉપર કે સદ્ગુણ ઉપર એકાગ્રતા કરી એક વિચારમાં સ્થિર થવાની ટેવ પાડવી, પછી નિર્વિચાર થવું. છેવટે મનની શાંત (ઉપશમ) દશા, લય, અને તત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાં. આ પ્રસંગે જે જે સૂચનાઓ બતાવવામાં આવી છે તે તે સૂચનાઓ ઉપર પુરતું લક્ષ આપવું સાધકે જે આટલી હદની દશા પ્રાપ્ત કરશે તો આગળ શું કરવું તે તેમને પોતાની મેળે સમજાશે. આપણને મહાત્માઓ તરફથી પ્રસાદી શબ્દમાં આવી શકે તેટલી અથવા બીજાને સમજાવી શકાય ત્યાં સુધી જ મળી શકે છે. પણ તે પ્રસાદી આગળને માર્ગ ખુલ્લો કરી આપે છે.
औदासीन्यपरायणत्तिः किंचिदपि चिंतयेन्नैव । यत्संकल्पांकलिप्तं चित्तं नासादयेत्स्थैर्य ॥१९॥ વળી ઉદાસીનતામય વૃત્તિઓએ કરી, કોઈ પણ વિચારવું (ચિતવવું) નહિ, કેમકે સંક૯યરૂ૫ ચિન્હથી લેપાયેલું, અર્થાત્ વિ૫વાળું મન સ્થિરતા પામતું નથી. ૧૯ , -
यावत् प्रयत्नलेशो यावत्संकल्पकल्पना कापि । તાવ થયો નહિતરવર્યા છે તુ યાર છે .
જ્યાં સુધી મન, વચન, શરીરને લેશમાત્ર પણ પ્રયત્ન છે, અને જ્યાં સુધી કોઈ પણ સંકલ્પવાળી કપના છે, ત્યાં સુધી લયની
