________________
દ્વાદશ પ્રકાશ गृह्णति ग्राह्यणि स्वानि स्वानींद्रियाणि नो रुंध्यात् ।
न खलु प्रवत्तयेद्वा प्रकाशते तत्त्वमचिरेण ॥२६॥ પિતપોતાના વિષયને ગ્રહણ કરતી ઈદ્રિયોને રેવી નહિ(અને પિતે દષ્ટા તરિકે જોયા કરવું.) અથવા ઈદ્રિયને વિષયે પ્રત્યે પ્રેરવી નહિ. એમ કરતાં થોડા વખતમાં તત્વ પ્રગટ થાય છે. ૨૬.
चेतोऽपि यत्र यत्र प्रवर्तते नो ततस्ततो वार्य । अधिकीभवति हि वारितमवारितं शांतिमुपयाति ॥२७॥ मदमत्तो हि नागो वार्यमाणोप्यधिकी भवति यत । अनिवारितस्तु कामांल्लब्ध्वा शाम्यति मनस्तद्वत् ॥ २८॥
મન પણું જે જે ઠેકાણે પ્રવર્તતું હોય, તે તે ઠેકાણેથી તેને પાછું વાળવું નહિ, કેમકે વારવાથી તે અધિક (વિશેષ) દેડયા કરે છે, અને તેને ન રોકવાથી શાંત થઈ જાય છે. જેમ મમત્ત હાથીને વારતાં પણ તે અધિક થાય છે (વિશેષ પ્રેરાય છે, અને જ્યારે તેને રોકવામાં નથી આવતો ત્યારે, તે પિતાને જોઈતા વિષયને મેળવીને (પામીને) શાંત થઈ જાય છે, તેમ મન પણું વારવાથી અધિક થાય છે, અને ન વારવાથી પિતાને જોઈતા વિષયને મેળવીને શાંત થાય છે. ર૭-૨૮.
વિવેચન–આ લેખના શબ્દાર્થપર વિચાર કરતાં, નીચેની બીના ખાસ લક્ષમાં રાખવાની છે કે, મનને પિતાના પ્રવર્તનમાંથી પાછું ન વાળવું તે વાત બરાબર છે, પણ તે અમારા સમજ્યા પ્રમાણે ચાવીસમા અને પચીસમા લોક પ્રમાણે વર્તતા ગીને માટે યોગ્ય છે. એદાસીન્ય ભાવ આવ્યા પછી, નિર્જન સ્થાનમાં જઈ પરમતત્ત્વ પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાવાળો ચગી, મનની કલ્પના માત્રથી જ જુદી જુદી ઇન્દ્રિયો દ્વારા જુદા જુદા વિષયોને અનુભવ લેતે હોય, તેવામાં મેં મન એકાદ વિષયમાં લીન થાય તે તેને ત્યાંથી બળ કરી પાછું ખેંચવું નહિ, પણ જે વિષયમાં તે આનંદ માનતું હોય તે વિષયને - આનંદ તેને મનથીજ લેવા દે. અને જ્યારે તે વિષયનો આનંદ લેતાં મન કંટાળશે ત્યારે તે પોતાની મેળે થાકીને ઠેકાણે આવશે. જેમકે મન સુવાસ લેવામાં લુબ્ધ થયું છે, અને તે ચંપકના કુલની વાસનાનો આનંદ લેંગવે છે, અને ત્યાંથી પાછું વળતું નથી તે તે મનની ઈચ્છા હોય ત્યાં સુધી તેને તેમ કરવા દેવું. આમ કર
