________________
એકાગ્રતા,
૩૪૭ માટે પ્રાણાયામાદિ કલેશનો ત્યાગ કરી, ગુરૂનો ઉપદેશ પામી ચાગીએ, આત્મઅભ્યાસમાં પ્રીતિ કરવી. ૧૭.
वचनमनाकायानां क्षोभं यत्नेन वर्जयेच्छांतं ॥ रसभांडमिवाऽऽत्मानं सुनिश्चलं धारयेन्नित्यं ।। १८॥
ગીએ મન, વચન અને કાયાની ચંચળતાને ઘણું પ્રયનપૂર્વક ત્યાગ કરે અને રસના ભરેલા વાસણની માફક, આત્માને શાંત, તથા નિશ્ચલ ઘણો વખત ધારી રાખવો. ૧૮.
વિવેચન–-રસના વાસણની માફક-વાસણમાં રહેલા રસની માર્કઆત્માને નિશ્ચલ ધારી રાખ રસને નિશ્ચલ ધારી રાખવા માટે તે રસના આધારભૂત વાસણને સ્થિર રાખવું જ જોઈએ. વાસણમાં–આ ઘારમાં–જેટલી અસ્થિરતા, તેટલી અસ્થિરતાની અસર આધેય ઉપર થાય છે. આજ હેતુથી આચાર્યશ્રીએ જણાવ્યું છે કે મન, વચન, શરીરને જરા પણ ભ ન થાય એ માટે બહુ જ પ્રયત્ન કરે. કેમકે મન, વચન, અને શરીર, આધારરૂપ છે અને આત્મા તેમાં આધેયરૂપે રહે છે. આધારની વિકળતા યા અસ્થિરતાની અસર આધેય ઉપર થાય છે. આ અસ્થિરતા એકાગ્રતા કર્યા સિવાય બધ થઈ શક્તિ નથી. અને એકાગ્રતા કરવામાં પણ ક્રમસર અભ્યાસ કરવાની જરૂર છે. એકાગ્રતા થતાં આગળ કહેવામાં આવશે તેવી લય અને તત્વ જ્ઞાનની સ્થિતિ પણ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. માટે આત્માને નિશ્ચલ ધારી રાખવે અને મન, વચન, અને શરીરમાં ક્ષોભ ન થાય તે માટે એકાગ્રતા અવશ્ય કરવી જોઈએ.
રૂપે રહેલા છે.
અસ્થિરતા એકાચર અભ્યાસ અને તત્વ
એકાગ્રતા, મનની વારંવાર પરાવર્તન પામતી સ્થિતિને શાંત કરવી અને મનને કોઈ એકજ આકતિ કે વિચાર ઉપર દઢતાથી જોડી રાખવું તેને એકાગ્રતા કહે છે.
પ્રથમ અભ્યાસીઓને શરૂયાતમાં એકાગ્રતા કરવામાં જેટલી મહેનત પડે છે, તેટલી મહેનત બીજી કોઈ પણ જાતની ક્રિયામાં પડતી નથી. આ કિયા ઘણું મહેનત આપનાર અને દુઃખરૂપ લાગે છે, પરંતુ આત્મવિશુદ્ધિ માટે એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કર્યા વિના બીજે કઈ ઉપાય જ નથી. તે સિવાય આગળ વધી શકાય જ નહિ. માટે પ્રબળ પ્રયત્ન પણ એકાગ્રતા સિદ્ધ કરવી જ જોઈએ.
