________________
મનથી થતી ક્રિયા અને તેની વિરતિ,
- ૩૬૨
વાથી તે ઠેકાણે આવશે. પણ આ આશ્રવ છે માટે આત્મચિંતન જ કરવું જોઈએ, અથવા પ્રણવને જાપ કરવો જોઈએ, એમ વિચાર કરી જે મનને તેના ઈચ્છિત વિષયમાંથી પાછું ખેચવામાં આવે છે, તે જેમ મન્મત્ત હાથી ઠેકાણે આવતાં મહેનત આપે છે, તેમ છેગીરાજને અત્યત ત્રાસ આપશે, અને ઘણું કરીને ઠેકાણે આવશેજ નહિ. તેથી મનની સાથે મેચ ન કરતાં તેને પોતાની મેળેજ થાકવા દેવું. આજ અભિપ્રાય આન દઘનજી મહારાજે સત્તરમાં કુથનાથ ભગવાનના સ્તવનમાં કહ્યો છે. “ આગમ આગમધરને હાથે, નાવે કેમ કરી આકુ.” એટલે કે આ મને, જે એકાદ વિષયને પસંદ કર્યો. તે પછી તેમાંથી તેને જેર કરીને કાઢવું અશક્ય જેવું થઈ પડે છે. માટે શાસ્ત્રકારે ૨૭–૨૮ લેકમાં અમુક વિષયમાં પ્રવર્તતાં મનને તે વિષયમાં પ્રવર્તવા દેવું અને તેમ કરીને તેને થકાવીને કેકાણે લાવવાને માર્ગ બતાવ્યું છે. અને તે પણ ચગ્ય લાગે છે. પરત અહી આં ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાનું છે કે, જ્યાં સુધી લોક ૨૫-૨૬માં બતાવેલી સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ નથી ત્યા સુધી આ મનને જેરથી પણ વિષયમાં જતું રોકવાનું છે કદાચ તેમ ન કરતાં મનની ઈચ્છાનુસાર શરીરને વર્તવા દેવામાં આવશે, તે પછી આ મન મોટું અનર્થ કરનારું નીવડશે, ચિદાન દજી મહારાજ કહે છે કે “જેમ જેમ અધિક વિષયસુખ સેવે તેમ તેમ તૃષ્ણા દીપે” એટલે કે જેમ જેમ વિષયે મનની ઈચ્છા પ્રમાણે સેવવામાં આવશે, તેમ તેમ તે નવા વિષયે શોધતું જશે આજે એક તે કાલે બે, એમ આ મનની તૃષ્ણ વધતી જશે. અને તેમ કરતા આખી જીદગી સુધીમાં પણ આ મન વિષયેથી કંટાળશે નહિ, પણ વધારે ને વધારે વિષ સેવવા ઈચ્છશે. માટે આ લેકમાં લખવા-કહેવાને-આશય એ છે કે જેમને ઉદાસિનતા પ્રાપ્ત થઈ છે, પરમતત્વ શોધવાને જેઓ નિર્જન સ્થાનમાં સુખાસને બરાજ્યા છે, અને મનને જુદી જુદી આત્મવિચારણામાં રેકવામાં આવ્યું છે, તે વખતે માત્ર એકાદ ઈદ્રિય વિષયમાં મન લુબ્ધ થાય તે ત્યાંથી તેને જે કરીને પાછું ન વાળતાં થકાવી નાખીને પાછું વળવા દેવું. આવા ગાઢ આશયને નહી સમજતાં આ ચગશાસ્ત્રના અને તેના જેવાજ બીજા શાસ્ત્રના વચનેથી કેટલાક આત્માથી મુનિને,
