________________
દ્વાદશ પ્રકાશ,
એકાગ્રતા કરવાની રીતિ અને ઉપયાગી સૂચના
મનની આ દર ઉત્ત્પન્ન થતા વિકલ્પાની અવગણના કરવી. તેમજ તેને મનથી કાંઇ ઉત્તર વાળવા નહિ, આ એ વાતે બુદ્ધિ તીક્ષ્ણ કરી વાર વાર સ્મરણમાં રાખવી. અભ્યાસ ચાલતી વખતે તે એક ક્ષણ પણ ભૂલવું ન જોઇએ.
૩૪૮
જ્યારે કાઈ પણ ઉત્તર વાળવામાં નથી આવતા અને અભ્યાસ ઢ થાય છે, ત્યારે વિચારની પ્રત્યુત્તર વાળવાની વૃત્તિએ શાંત થાય છે. એકાગ્રતામાં પૂર્ણ શાસ્ત્ર અવસ્થાની જરૂર છે. અર્થાત્ વિક્ટપેશ ઉત્પન્ન ન થવા દેવા, તેમ તેને હડસેલવાના પ્રયત્ન પણ ન કરવા,—અર્થાત સ્થિર શાંતતા રાખવી તે શાંતતા એટલી પ્રખળ થવી જોઈએ કે માહ્યના કાઇ પણ નિમિત્તથી ચાલતા વિષય સિવાય મનનુ પરિણામાંતર ચા વિષયાંતર નજ થવું જોઈએ, તેમ અમુક વિકલ્પને રોકવા છે તેવું પરિણમન પણ ન થવું જોઇએ.
એકાગ્રતામાં ધ્યેયની એક આકૃતિ ઉપરજ કે એક વિચાર ઉપરજ મન સ્થિર થાય છે.
વસ્તુગતે તપાસતાં એકાગ્રતામાં મનની પ્રવૃત્તિ શાંત થતી નથી, પણ પેાતાની સમગ્ર શક્તિ એકજ માર્ગે વહન કરાવાય છે
નદીના અનેક જુદા જુદા વહેન થતા પ્રવાહેા, પ્રવાહના મૂળ મળને જુદા જુદા ભાગમાં વહેંચી નાખે છે, અને તેથી પ્રવાહના મૂળ મૂળના જોસથી જે પ્રમળ કાર્ય થાય છે, તે પ્રવાહની જુદા જુદા ભાગમાં વહેચાઇ ગયેલી શક્તિથી થતું નથી. તેમજ એકાગ્રતાથી એકજ પ્રવાહે વહન થતું અને તેથી મજબુત થયેલું પ્રમળ મન, જે થાડા વખતમાં કાર્ય કરી શકશે, તે અસ્તવ્યસ્ત જુદાજુદા વહન થતા મનના પ્રવાહા કામ નહિ કરી શકે આ માટેજ એકાગ્રતાના મહાન ઉપયેગીપણા વિષે દરેક મહા પુરૂષોએ વિશેષ આગ્રહ કર્યેા છે.
આ પ્રમાણે કોઈ એક પદાર્થ ઉપર એકાગ્રતા કરવામાં મન પૂર્ણ તેહ મેળવે છે અર્થાત્ મુહુર્ત્ત પર્યંત પૂર્ણ એકાગ્રતામા મન રહી શકે ત્યાર પછી તે પદાર્થના વિચારને મૂકી દેવે, અને કાઇ પણ પદાર્થના ચિંતન તરફ મનને પ્રેર્યા વિના ધારી રાખવું, આ અવસ્થામાં મન કોઇ પણ આકારપણે પરિણમેલ હેાતુ નથી, પણ તરંગ વિનાના સરોવરની મા શાંત અવસ્થામાં રહે છે. આ અવસ્થા સ્વલ્પ કાળથી વધારે વખત રહેતી નથી. આ અવસરે મન શાંત
