Dravya Sangraha

Author(s): Niranjana Vora
Publisher: Antararashtriya Jain Vidya Adhyayan Kendra

Page 4

પુરોવચન
૧૯૨૦માં મહાત્મા ગાંધી દ્વારા, રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ સંસ્થાના રૂપમાં ગૂજરાત વિદ્યાપીઠની સ્થાપનાની સાથે જ, વિદ્યાપીઠના પુરાતત્ત્વ મંદિરમાં ભારતીય સંસ્કૃતિના ગહન અધ્યયનના ઉદ્દેશથી પ્રાકૃત-પાલિ વગેરે પ્રાચીન ભાષાઓ તથા જૈન-બૌદ્ધ દર્શનોના ક્ષેત્રમાં શિક્ષણ, સંશોધન, અનુવાદ વગેરેની પ્રવૃત્તિઓનો સવિશેષ આરંભ થયો, જેના વિકાસમાં મુનિ જિનવિજયજી, પંડિત સુખલાલજી, આચાર્ય ધર્માનંદ કોસંબી વગેરે બૌદ્ધ-જૈન વિદ્યાના પ્રખર વિદ્વાનોએ પોતાનું અમૂલ્ય યોગદાન આપ્યું. ૧૯૯૩ના એપ્રિલમાં ગૂજરાત વિદ્યાપીઠમાં આંતરરાષ્ટ્રીય જૈન વિદ્યા અધ્યયન કેન્દ્રની
સ્થાપના થઈ. અહીં જૈનદર્શનના ક્ષેત્રમાં અધ્યયન-અધ્યાપનના કાર્યનો પણ આરંભ થયો છે.
જૈન તત્વચિંતનમાં આત્મા, પરમાત્મા, લોક, કર્મ વગેરે દાર્શનિક તત્ત્વો વિશે ગહન અધ્યયન અને સૂક્ષ્મ વિવેચન કરવામાં આવ્યું છે. તે સાથે જીવ અને જગતની ઉત્પત્તિ, વિશ્વ સાથેનો મનુષ્યનો સંબંધ, પ્રકૃતિની ઘટનાઓમાં રહેલી વ્યવસ્થા વગેરે વિશે પણ તાત્વિક ચિંતન કરવામાં આવ્યું છે. વિશ્વ પરમેશ્વરનું સર્જન હોવાની માન્યતાનો જૈનધર્મ સ્વીકાર કર્યો નથી. સમગ્ર વિશ્વ ભિન્ન ભિન્ન વ્યોમાંથી સર્જાયું હોવાનું જૈનદર્શન જણાવે છે. દ્રવ્યના મુખ્ય બે પ્રકાર છે: જીવ અને અજીવ. આ બંને નિત્ય, અસુખ, સહ-અસ્તિત્વ ધરાવતા અને સ્વતંત્ર છે. અજીવના પાંચ પ્રકાર છે. પુગલ, ધર્મ, અધર્મ, કાળ અને આકાશ. વિશ્વ ગતિશીલ છે અને સ્થિર નથી; તે સતત પરિવર્તનશીલ છે. પ્રત્યેક પદાર્થ વિકાર અને સાયને પાત્ર હોવા છતાં અને પરિવર્તન પામવા છતાં, પોતાની સત્તા જાળવી રાખે છે.
નેમિચંદ્રત પ્રસ્તુત ગ્રંથ ‘દ્રવ્ય સંગ્રહમાં અત્યંત સંક્ષેપમાં જૈનદર્શન અનુસાર સૃષ્ટિના સ્વરૂપ અને ઉદ્ભવ વિશેના સિદ્ધાંતોનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું છે, જીવ, અજીવ-પુદ્ગલ, ધર્મ, અધર્મ, કાળ અને આકાશ વિશે વ્યવહારનય અને નિશ્ચયનયના સંદર્ભમાં સૂત્રાત્મક નિદર્શન કરવામાં આવ્યું છે. પાંચ અસ્તિકાય, સાત તત્ત્વો, નવ પદાર્થો, મોક્ષમાર્ગ, પંચ પરમેષ્ઠી અને ધ્યાનના સ્વરૂપનું પણ અતિ સંક્ષેપમાં છતાં સમગ્રદર્શી આલેખન થયું છે. શૈલીની સૂત્રાત્મકતા - આ ગ્રંથની વિશિષ્ટ સિદ્ધિ છે.
આજના યુગમાં જે સામાજિક ચેતના, સહિષ્ણુતા અને સહ-અસ્તિત્વની