________________
૧૦
આરાધનાનો માર્ગ શરીરમાં કે ઈન્દ્રિયમાં, મનમાં કે બુદ્ધિમાં જે કંઈ જેવાની કે જાણવાની, ચાલવાની કે વ્યવસ્થિત કાર્ય કરવાની શક્તિ છે, તે તેઓની પિતાની નહિ પણ આત્માન છે.
કેહીનૂર હીરે આ દુનિયામાં અતિ કીમતી ગણાય છે. કેટલાક તેને “તેજને પર્વત કહે છે તે કેટલાક કૌસ્તુભ મણિ પણ કહે છે. જેની પાસે તે હી હોય તે શહેનશાહ ગણાય. આ અતિ દુર્લભ તેમજ મૂલ્યવાન હીરે પણ તેને જોવા માટે જેને આંખ ન હોય તેને મન કેટલી કિંમતનો ગણાય? કહે કે કેડીને કે તેથી પણ ઊતરતા મૂલ્ય તેમજ મહત્ત્વને.
કેવળ કેહીનૂર જ નહિ, કિન્તુ તેવા અસંખ્ય હીરાઓ જેના વડે દેખી શકાય છે, તે ચક્ષુની કિંમત કરડેની નહિ, પણ અબજોની આંકીએ તો પણ ઓછી જ ગણાય.
એ હીરે પણ હોય, ચક્ષુ પણ હોય, પણ મન ન હેય તે? મન પણ હોય અને બુદ્ધિ ન હોય તે?
મતલબ કે યથાર્થ મૂલ્ય હીરાનું નહિ, પણ ચક્ષુનું છે. બાહ્ય રત્નને ચક્ષુ એ જ ખરું રત્ન છે. અથવા ચક્ષુ વડે દેખેલા બાહ્ય રનની પરીક્ષા કરીને તેની કિંમત આંકનાર મન અને બુદ્ધિ એ ખરાં રત્ન છે. એ મન અને બુદ્ધિ પણ જેની સહાયથી કામ કરે છે અને જેના વિના કાંઈ કરી શક્તા નથી, તે આત્મારૂપી રત્નની કિંમત તો આંકી શકાય તેમ છે જ નહિ.
આવા અણમોલ આત્મરત્નની દરકાર કરનારા આજે કેટલા? અંતર્દષ્ટિ કરે તે જ તેની કિંમત છેડીઘણુ પણ સમજાય તેમ છે.
દેહ-ઈન્દ્રિયથી ભિન્ન એવું આત્મરત્ન એ જ સાચું રત્ન છે. અને એની કિંમત એ જ સાચી કિંમત છે. દુનિયાનાં બીજાં દ્રવ્ય નામ માત્રથી દ્રવ્ય છે. સાચું દ્રવ્ય એ આત્મદ્રવ્ય છે. - એ આત્માની ઊંચાઈ કેટલી? એ આત્માનું માપ કેવડું? એ આત્માનું જીવન કેટલું ? અને એ આત્માનું બળ કેટલું?
