Book Title: Sutrakrutanga Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
मृत्रकृतागसूत्रे अयमर्थः-यस्मिन्नेवाधिकरणे यद्विपयकोऽनुभवः तादात्म्यसंबन्धनोत्पद्यते तस्मिन्नेवाधिकरणे तादृशानुभवाहितसंस्कारवलात्कालान्तरे तादात्म्यसंवम्थे स्मरणं जायते । नत्वन्यदृष्टस्य स्मरणमन्यस्य भवति नहि जिनदत्तानुभूतस्य स्मरणं जिनदासस्य कदापि जायमानं दृष्टम् । यदि कदाचिदन्यदृष्टस्यान्यस्य स्मरणं भवेत्तदा सर्वज्ञपरिदृष्टस्य पदार्थसार्थस्य स्मरणमस्मदादीनां भवेदिति सर्वोपि सर्वज्ञः स्यात् । तदुक्तम् “नान्यदृष्टं स्मरत्यन्यो, नैकभूतमपक्रमादिति" वचनात् , अत इन्द्रियाणि न चेतनावन्ति । तावता भूतसमुदाये चैतन्याभावः साधितो भवति ।
क्योंकि अनुभव कर्ता (चक्षु) अब विद्यमान नहीं है। ऐसा नियम है कि जिसे अनुभव होता है उसी को स्मरण हो सकता है।
अभिप्राय यह है जिस अधिकरण में जिस विपय का अनुभव उत्पन्न होता है उसी अधिकरण में पूर्वोत्पन्न अनुभव से प्राप्त संस्कार के बलसे कालान्तर में स्मरण की उत्पत्ति होती है। ऐसा नहीं होता कि एक अनुभव करे और दूसरे को उसका स्मरण हो जाय । जिनदत्तने जिसका अनुभव किया है उसका स्मरण जिनदास को होजाय, ऐसा नहीं देखा जाता । यदि दुसरेके देखे का स्मरण दूसरे को होने लगे तो सर्वज्ञ के द्वारा देखे हुए पदार्थों के समूहका हमलोगों को भी स्मरण होने लगे। ऐसी स्थिति में सभी सर्वज्ञ हो जाएँगे ! कहा भी है "नान्यदृष्टं स्मरत्यन्यो नैकभूतमपक्रमात्" अन्य के देखे को अन्य स्मरण नहीं करता अतएव इन्द्रियां चेतनावान् नहीं है। इससे भूतसमुदाय में चैतन्य का अभाव सिद्ध किया गया है। સ્મરણ જ કેવી રીતે થાય? એ નિયમ છે કે જેને અનુભવ થાય છે, તેને જ અનુભવેલ પદાર્થનું મરણ થઈ શકે છે
આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે જે અધિકરણમાં જે વિષયને અનુભવ ઉત્પન્ન થાય છે, એજ અધિકરણમાં પૂર્વોત્પન્ન અનુભવ દ્વારા પ્રાપ્ત સંસ્કારના પ્રભાવથી કાળાન્તરે સ્મરણની ઉત્પત્તિ થાય છે. એક અનુભવ કરે અને બીજો તે અનુભવનું સ્મરણ કરે, એવી વાત કદી સભવી શકતી નથી દાખલા તરીકે જિનદત્ત જેને અનુભવ કર્યા હોય તેનુ મરણ જિનદાસને થઈ જાય, એવુ કદી બની શકતું નથી જે એકે દેખેલા પદાર્થ નુ મરણ બીજો માણસ કરી શકતો હોય, તે સર્વજ્ઞો દ્વારા જોવામાં આવેલા પદાર્થોના સમૂહનું મરણું આપણે પણ કરી શકવાને સમર્થ થઈ શકીએ જો એવુ भनी शतु डाय तो सौ सर्व मनी त? यु ५४ छेडे-नान्य दृष्ट स्मरत्यन्यते नकभूतमपक्रमात्,' मे नयेता पहार्थनु भ२९ अन्य व्यक्ति री शक्ति नथी.
