________________
(૧) ઘોટક દોષ : ઘોડાની જેમ એક પગ વાંકો અથવા ઉચો રાખે. (૨) લતા દોષ : પવનથી હાલતી વેલડીની જેમ શરીર ધુણાવે તે. (૩) ખંભાદિદોષ - થાંભલા વગેરેનો ટેકો લઈ કાયોત્સર્ગ કરે તે. (૪) માલદોષ : માળને મસ્તક લગાડી ઉભો રહે છે. (૫) ઉદ્ધીદોષ : ગાડાની ઉદ્ધીની જેમ પગના બે અંગુઠા અને બે એડી એટલે પાની મેળવીને ઉભો રહે છે.
(૯) નિગડદોષ : બેડીમાં જકડેલા કેદીની માફક બે પગ પહોળા કરીને અથવા બે પગ સંકોચીને ઉભી રહે તે પ્રમાણે ઉભો રહે છે.
(૭) શબરીદોષ : શબરી એટલે નગ્ન ભીલડી જેમ ગુપ્ત અવયવ આગળ બે હાથ રાખીને ઉભી રહે તે પ્રમાણે ઉભો રહે છે.
(૮) ખલિન દોષ : ખલિન એટલે ઘોડાની લગામની જેમ ઓઘા અથવા ચરવળાના દાંડી પાછળ રાખી દશીને “આગળ કરે તે. (૯) વધૂદોષ : વહુની જેમ મસ્તક નીચું રાખે છે.
(૧૦) લંબુત્તરદોષ : ધોતિયું અથવા ચોલપટ્ટો નાભિથી ૪ આંગળ નીચે અને ઢીંચણથી ૪ આંગળ ઉપર રાખવાને બદલે વિશેષ લાંબો રાખે છે.
(૧૧) સ્તનદોષ : ડાંસ મચ્છર વગેરેના ઉપદ્રવના ભયથી અથવા અજ્ઞાનથી સ્ત્રીની જેમ હૃદય ઢાંકી રાખે એટલે છાતી ઉપર વસ્ત્ર રાખે છે. (૧૨) સંયતિ દોષ : સાધ્વીની માફક સર્વ શરીર ઢાંકી રાખે તે. (૧૩) ભ્રમિતાંગુલિ દોષ : નવકારની સંખ્યા અથવા આલાવાની સંખ્યા ગણવા આંગળી હલાવે અથવા નેત્રના ભવાં હલાવે તે.
(૧૪) વાયસ દોષ : વાયસ એટલે કાગડાની જેમ આંખના ડોળા આમતેમ હલાવે તે.
(૧૫) કપિત્થ દોષ : પહેરેલા વસ્ત્રને મલિન થવાના ભય વગેરે કારણથી સંકોચી રાખે છે. કોઠું (કવિઠ) જેમ ગોળાકાર હોય તેમ કાછોટીવાળા ભાગમાં પહેરેલા ધોતીયામાં પાટલીવાળા ભાગને નાખી ગોળ પિંડો કરી બે જંઘા વચ્ચે દબાવે તે.
(૧૬) શિરડકંપ : શરીરમાં ભૂતના પ્રવેશની માફક મસ્તક ધુણાવે તે.
૨૬ ભાષ્યત્રિભાવત્રિક
