________________
પાલન કરવાથી જ આત્મધર્મ સંપૂર્ણ પ્રગટ થઈ પરમાનંદની (મોક્ષની) પ્રાપ્તિ થાય છે. છતાં તે પ્રભુ પ્રરૂપિત પ્રત્યાખ્યાન ધર્મને પાલન કરવા જેવી શક્તિ (વીર્યાન્તરાય કર્મની પ્રબલતા વડે) ન હોવાથી અથવા તેવો ભાવ પણ (અપ્રત્યાખ્યાનાદિ કષાય મોહનીય કર્મની પ્રબળતા વડે) ન થવાથી જો તે ગ્રહણ ન કરી શકીએ, તો પણ પ્રત્યાખ્યાન ધર્મ મોક્ષનું ૫૨મ અંગ છે અને કેવળ ભાવથી (અવ્યક્ત) અથવા તો દ્રવ્ય સહિત ભાવથી (વ્યક્ત) પણ પ્રત્યાખ્યાન ધર્મ જ્યાં સુધી પ્રાપ્ત નહિ થાય ત્યાં સુધી આત્માની મુક્તિ પણ નહિ જ થાય, એવી સમ્યક્ શ્રદ્ધા તો અવશ્ય રાખવી.
પ્રત્યાખ્યાન ધર્મ સંબંધી લૌકિક કુપ્રવચનો
વળી પ્રત્યાખ્યાન ધર્મની સન્મુખ થયેલા ધમ્મ જીવોએ પ્રત્યાખ્યાન ધર્મથી અને તેની ભાવનાથી પણ પતિત કરનારાં જે લૌકિક કુપ્રવચનો છે, તે જાણી-સમજીને તેનો ત્યાગ કરવો યોગ્ય છે, તે કુપ્રવચનો આ પ્રમાણે –
૧
મનની ધારણા માત્રથી ધારી લેવું તે પચ્ચક્ખાણ જ છે, હાથ જોડીને ઉચ્ચારવાથી શું વિશેષ છે ? - એ કુપ્રવચન.
.
૨ - મરૂદેવા માતાએ* ક્યાં પચ્ચક્ખાણ કર્યું હતું ? છતાં ભાવના માત્રથી મોક્ષે ગયા માટે ભાવના ઉત્તમ છે - એ કુપ્રવચન.
૩
ભરત ચક્રવર્તી છ ખંડનું રાજ્ય ભોગવતાં પણ વ્રત નિયમ વિના ભાવના માત્રથી કેવલજ્ઞાન પામ્યા - એ કુપ્રવચન.
-
૪ - શ્રેણિક રાજાએ નવકારશી જેવું પચ્ચક્ખાણ ન કરવા છતાં પણ પ્રભુ ઉપરના પ્રેમ માત્રથી તીર્થંકર ગોત્ર બાંધ્યું. માટે પચ્ચક્ખાણથી શું વિશેષ છે ? - એ કુપ્રવચન.
૧ આ કુપ્રવચનોમાં કેટલાંક વચનો શાસ્ત્રોક્ત પણ છે, પરંતુ શાસ્ત્રમાં તો તે વચનો જીવોને ધર્મ સન્મુખ ક૨વાની અપેક્ષાએ કહ્યાં છે, છતાં એ જ વચનો પ્રત્યાખ્યાન ધર્મને હલકો પાડવા માટે બોલાતાં હોવાથી કુપ્રવચનો કહેવાય.
* મરૂદેવા માતા, ભરત ચક્રી અને શ્રેણિક રાજા ઈત્યાદિ જીવો જો કે વ્યક્ત (લોકદૃષ્ટિમાં આવે એવો) પ્રત્યાખ્યાન ધર્મ પામ્યા નથી, તો પણ શાસ્ત્રદૃષ્ટિએ તો વ્રત-નિયમાદિ અવ્યક્ત પણ પ્રત્યાખ્યાન ધર્મથી જ મોક્ષ ઈત્યાદિ ભાવ પામ્યા છે, તો પણ પાંચ ઈન્દ્રિયોના વિષયમાં પરાધીન બનેલા અને તેથી જ વિષયો ત્યાજ્ય છે એવી માન્યતારૂપ શ્રદ્ધામાર્ગમાં નહિ આવેલ જીવો જ એવાં પ્રવચનો પ્રગટ કરી પ્રત્યાખ્યાન ધર્મને હલકો પાડે છે, પોતાની વિષયાધીનતાનો બચાવ કરે છે અને ભક્ષ્યાભક્ષ્ય જેવા વિવેકમાં ન આવ્યા છતાં પણ આત્મધર્મીપણું દર્શાવવા પ્રયત્ન કરે છે.
ભાષ્યત્રિકભાવત્રિક ૧૫૫
