________________
પચ્ચખાણસ ફલ, ઇહપરલોએ ય હોઇ દુવિહં તુI ઇહલોએ ધમિલાઈ, દામન્નગમાઇ પરલોએ II૪ના પચ્ચકખાણમિણે સે-વિણ ભાવેણ જિણવરુદિઠં!
પત્તા અસંત જીવા, સાસયસુખ અણાબાë I૪૮માં (૯) ફળ :
આ રીતે કરેલું પચ્ચકખાણ બે પ્રકારે ફળ આપે છે. (૧) ઈહલોક ફળ, (૨) પરલોક ફળ. જેમાં આ લોકમાં શું ફળ મળ્યું, તેના ઉપર ધમ્મિલકુમાર વગેરેનું દષ્ટાંત છે અને પરલોકમાં શું ફળ મળ્યું, તેના ઉપર દામન્નક વગેરેનું દષ્ટાંત છે.
ધમિલકુમારનું દષ્ટાંત (આ લોકના ફળ સંબંધી) જબૂદીપના દક્ષિણ ભરત ક્ષેત્રમાં કુશાર્ત નામના નગરમાં સુરેન્દ્રદત્ત નામના શ્રેષ્ઠિને સુભદ્રા નામની સ્ત્રી હતી. તેને સંતતિ ન હોવાથી બન્ને જણ અતિ ચિંતાગ્રસ્ત રહે છે, પરંતુ ધર્મના પ્રસાદથી પુત્ર પ્રાપ્તિ થશે, એમ જાણી અત્યંત ધર્મારાધનમાં કાળ વ્યતીત કરે છે; કેટલેક કાળે પુત્રનો જન્મ થયો, તેનું મિ) એવું નામ સ્થાપ્યું. તે અનુક્રમે મોટો થતાં અનેક કળાઓમાં નિપુણ થયો. સાથે ધર્મશાસ્ત્ર પણ શીખ્યો અને ધર્મક્રિયામાં અત્યંત પ્રીતિવાળો થયો. માતા-પિતાએ એ જ નગરના ધનવસ શેઠની યશોમતિ નામની કન્યા પરણાવી કે જે એક જ જૈને ગુરુ પાસે ભણતાં ધમ્મિલ પ્રત્યે અનુરાગવાળી થઈ હતી. બન્ને જણ પોતાનો સંસાર-વ્યવહાર સુખપૂર્વક ચલાવે છે, પરંતુ થોડે કાળે ધમિલકુમાર ધર્મવૃત્તિમાં અને અધ્યાત્મરસમાં બહુ રસિક થવાથી સંસારવ્યવહારથી વિરક્ત જેવો થયો, નવપરિણીત સ્ત્રીને પણ માયાજાળ સરખી ગણવા લાગ્યો. યશોમતિએ પોતાના પતિની વિમુખતા અને પોતાના દુઃખની વાત સખીઓને કહી અને સખીઓ પાસેથી ઘમિલની માતાએ પણ તે વાત જાણી શેઠને કહી. શેઠને પણ ચિંતા થઈ કે પુત્ર વ્યવહારમાર્ગ જાણતો નથી અને લોકમાં પણ તે મૂર્ખ ગણાય છે. ત્યારબાદ તેના ઉપાય માટે શેઠની ઘણી મના છતાં શેઠાણીએ સંસારકશળ થવા માટે ધમ્મિલને જગારીઓને સોંપ્યો. તેમાંથી અનુક્રમે વેશ્યાગામી થયો. માતા વેશ્યાને ત્યાં દરરોજ ધમિલના મંગાવ્યા પ્રમાણે ધન મોકલે છે. અંતે ઘણે કાળે માતાએ પુત્રને તેડવા મોકલ્યો. છતાં ઘેર ન આવ્યો. માતા-પિતા પુત્રના વિયોગમાં ને વિયોગમાં જ મરણ પામ્યાં અને યશોમતિને માથે સર્વ ઘરભાર આવી પડ્યો. પોતાના પતિ ધન મંગાવે તે પ્રમાણે મોકલતાં યશોમતિ પણ સર્વથા નિર્ધન થવાથી પિયર ચાલી ગઈ.
૧પર ભાષ્યત્રિક-ભાવત્રિક
