________________
(૩) પુરિમાઈ (પુરિમઢ) પચ્ચકખાણ :- પુરિમ=પહેલા અર્ધ અડધું - દિવસના પહેલા અડધા ભાગનું પચ્ચખાણ તે પુરિમઠ. દિવસના ૪ પ્રહરમાંથી સૂર્યોદયથી પહેલા બે પ્રહર સુધીનું પચ્ચખાણ અપાઈ (અવઢ) અપ=પાછલા અર્ધ-અડધું, દિવસના પાછલા અડધા ભાગનું એટલે સૂર્યોદયથી ૩ પ્રહરનું પચ્ચકખાણ તે અવઢ. એ પણ પુરિમઢમાં અંતર્ગત ગણાય. આ પચ્ચકખાણ સવારમાં નવકારશી, પોરિસી ધાર્યા વિના પણ કરી શકાય.
(૪) એકાશન :- એક એકવાર, અશન=ભોજન. એટલે જેમાં દિવસમાં એકવાર ભોજન કરવું તે અથવા એક એક જ, નિશ્ચલ આસન=બેઠક. એ પ્રમાણે નિશ્ચલ બેઠકથી ભોજન કરવું. જેમાં ઉઠીને પુનઃ ન બેસી શકાય તેમજ બેઠા બેઠા પણ ખસી ન શકાય, તેવી રીતે ભોજન કરવું તે એકાશન. આમાં બેઠક કેડથી નીચેનો ભાગ નિશ્ચલ હોય છે, પરંતુ શેષ હાથ-પગ વગેરે અવયવોનું હલનચલન થઈ શકે. અહીં ભોજન કરીને ઉડ્યા બાદ તિવિહાર કે ચઉવિહાર કરવો.
એકાશન-એકલઠાણું-આયંબિલ-નીવિ એ અનાગતાદિ દશ પ્રકારમાંથી આઠમા પ્રકારના પરિમાણકૃત પચ્ચખાણો છે, પરંતુ પોરિસી આદિ અદ્ધા પચ્ચક્ખાણ સહિત કરાય છે. એટલે તે અદ્ધા પચ્ચખાણ ગણ્યા છે.
(૫) એકસ્થાન (એકલઠાણું) :- એક નિશ્ચલ, સ્થાન=આસન. નિશ્ચલ આસન. જેમાં જમણો હાથ અને મુખ, એ બે અંગ સિવાયનું બાકીનું કોઈપણ અંગ હાલ-ચાલે નહિ, તે એકલઠાણું.
એકાસણામાં સર્વ અવયવો હલાવવાની છૂટ છે, તેવી આમાં નથી. વળી અહીં ભોજન કર્યા પછી ઉઠતી વખતે ચઉવિહાર કરવાનો હોય છે.
() આયંબિલ (આચામાસ્લ) - આચામ=ઓસામણ અને અશ્લ=ખાટો રસ. એ બેના ત્યાગવાળુ તે અચામામ્સ અથવા આચાર્મ્સ. તે ભાત-કઠોળ અને સાથવાના આહારથી મૂળ ૩ પ્રકારનું છે. તેમ જ દ્રવ્યથી, ગુણથી અને રસથી તે જઘન્ય, મધ્યમ અને ઉત્કૃષ્ટ એમ ત્રણ પ્રકારનું છે. આયંબિલના ભોજનની સામાચારી પરંપરાથી જાણવા યોગ્ય છે. સામાન્યથી મુખ્યત્વે વિગઈ અને ખટાશનો ત્યાગ હોય છે. તેમ જ નીવિયાતાનો પણ ત્યાગ હોય છે. ફક્ત રસ-કસ વિનાનો આહાર લેવાનો હોય છે.
(૭) અભક્તાર્થ :- અ નથી, ભક્ત=ભોજનનું, અર્થ=પ્રયોજન, જેમાં ભોજનનું પ્રયોજન નથી, તે અભક્તાર્થ ઉપવાસ. આજના સૂર્યોદયથી આવતી
ભાષ્યત્રિક-ભાવત્રિક ૧૧૧
