________________
ઉ. સામાન્યથી ઉત્તરગુણ પચ્ચકખાણમાં આ બે આગાર હોય જ છે. પાણસ્સમાં જે પાણી નથી ખપતા તેને પાણી તરીકે ન ગણતાં આહારરૂપ ગણ્યા છે. તેથી અનાભોગથી કે સહસાત્કારથી તેનું સેવન થઈ જાય તોપણ એની છૂટ અદ્ધા પચ્ચકખાણ અને વચ્ચેના સ્થાનના આગારથી ગણી લીધી હોવાથી પચ્ચક્ખાણ ભંગ થતો નથી.
(૫) પચ્ચક્ખાણ ભૂલી જવાથી વિસ્મૃતિના કારણ કે મુખમાં ખાવાની બુદ્ધિથી નાખે તો અનાભોગ આગાર છે તે પ્રમાણે નવકારશી આદિ નક્કી કર્યું હોવા છતાં રોજની ટેવથી વિશેષ ઉપયોગ વગર આયંબિલના સામાન્ય ઉપયોગથી કરેલ પચ્ચખાણ વ્યંજન છલના ગણાય કે અનાભોગ ગણાય ?
ઉ. અનાભોગથી થયેલ સારું કાર્ય જાળવી રાખવું તે ઉત્તમતા છે. છતાં તેવી શક્તિ ન હોય તો અનાભોગના સ્થાને ગણવામાં બાધ જણાતો નથી. છતાં લેનાર અને આપનારની વ્યંજન છલના સમજવી. (ક) ઉપવાસમાં પ્રથમ અદ્ધા પચ્ચખાણ કેમ નહિ ? ક્રમભેદ શા માટે ?
ઉ. દિવસભર માટે કોઈપણ આહારનો જેમાં સંપૂર્ણ ત્યાગ હોય તેનું પચ્ચકખાણ પહેલાં આવે અને અમુક કાળ માટે ત્યાગ હોય તે પચ્ચકખાણ પછી આવે એવો ક્રમ છે. એકાસણા વગેરેમાં ચારે આહારમાંથી એક પણ આહારનો આખા દિવસ માટે ત્યાગ નથી. તેથી પ્રથમ પચ્ચકખાણ તેમાં નથી, તેથી બીજું અદ્ધા પચ્ચખાણ પ્રથમ આવે છે.
ચઉવિહાર ઉપવાસમાં ચારે આહારનો સંપૂર્ણ ત્યાગ હોવાથી તેનું પચ્ચખાણ પહેલું આવે અને અદ્ધા પચ્ચખાણ હોતું નથી. તિવિહાર ઉપવાસમાં ૩ આહારનો સંપૂર્ણ ત્યાગ હોવાથી તેનું પચ્ચકખાણ પહેલાં કર્યા પછી અમુક કાળ માટેના પાણીના ત્યાગ રૂપ અદ્ધા પચ્ચખાણ બીજુ આવે છે. તેમ જ વિગઈ અને સ્થાન પચ્ચકખાણ હોતા નથી. તે પછી પાણસ્સ અને દેશાવગાસિક ક્રમશઃ જ છે એટલે ક્રમભેદ નથી. (૭) સાધુને પોરિટી દુવિહાર કેમ નહિ ?
ઉ. સાધુને ખાદિમ, સ્વાદિમ સામાન્યતઃ લેવાનું નથી. તેથી દુવિહારનું પચ્ચકખાણ ગણ્યું નથી.
(૮) બીજા બધાં પચ્ચકખાણમાં “પચ્ચકખામિ' પદ આવે છે તો પાણસ્સનાં પચ્ચખાણમાં કેમ નહિ ?
ભાષ્યત્રિભાવત્રિક ૧૭૩
