________________
ગંઠસી વગેરે ગમે તે ધારેલ ચીજ માટે થતા હતા. જેમ કે કપર્દીયક્ષને પૂર્વભવના દારૂના ત્યાગ માટે ગંઠસી પચ્ચખાણ કરાવેલ. રેશમની ગાંઠ ન ખૂલવાથી મરીને યક્ષ થયા.
આના પરથી જણાય છે કે મુક્રિસહિયં વગેરે સંકેત પચ્ચકખાણોમાં પણ તિવિહંપિ ચઉવિલંપિનો પાઠ હોવો ન જોઈએ. તેથી જ્યાં બોલાય છે ત્યાં એ પાછળથી પ્રક્ષેપ થયા રૂપ જાણવો. પાયચંદ ગચ્છની વિધિમાં આ પ્રક્ષેપ છે. ત્યાંથી કોઈએ આપણે ત્યાં ઉતારો કર્યો જણાય છે.
(૧૯) પચ્ચકખાણ અને પ્રણિધાનમાં શું તફાવત ? મનોમન નિશ્ચય કરી લેવા રૂપ પ્રણિધાનથી કેમ ન ચાલે ? પચ્ચકખાણ લેવું જરૂરી કેમ ?
ઉ. પ્રણિધાન કેવળ ભાવરૂપ છે, પચ્ચકખાણ દ્રવ્ય-ભાવ ઉભયરૂપ છે. વ્યવહારમાં દ્રવ્યને ભાવનું કારક, રક્ષક, પોષક માનેલું છે. તેથી બધા વ્યવહાર ધર્મો પ્રાયઃ પાંચની સાક્ષીએ કરવાના હોય છે. અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ, દેવ અને આત્મસાક્ષી.
પોતાનો ભાવ ઉપયોગ હોવો તે આત્મસાક્ષી. જિનમૂર્તિ કે સ્થાપનાજી સમક્ષ વ્રત પચ્ચખાણ કરવા તે અરિહંત સાક્ષી. સિદ્ધોની સાક્ષી આપણે ભાવથી વિચારવાની છે. તે આ રીતે - સિદ્ધોનું જ્ઞાન સર્વવ્યાપ્ત હોવાથી આપણી પચ્ચકખાણ કરવાની ક્રિયાને પણ તેઓ જુએ છે, જાણે છે. દૂર રહેલાં પણ સમકિતી દેવોની ઉપયોગથી નજીકમાં સંભાવના ધારી સાક્ષાત્ સાક્ષી માનવાની છે. એ રીતે સાધુની સમક્ષમાં વ્રત પચ્ચકખાણ કરવાથી સાધુ સાક્ષી. અહીં ઉપલક્ષણથી ગુરુઓ, વડીલો અને છેવટે આપણને વ્રતભંગ થવામાંથી અટકાવે તેવા વ્યક્તિઓ-સાધર્મિકોની સાક્ષી અવશ્ય કરવી જોઈએ. તેથી લોચ જેવી ક્રિયા પછી “તુફા પર્વે સંસદ સાદુળ પવે”િ એ આદેશ માંગવાનો હોય છે.
માટે દરેક પ્રકારના પચ્ચખાણ અને ધર્મક્રિયા અવશ્ય સાધુ-સાધર્મિકની સાક્ષીએ કરવા તે વ્યવહારશુદ્ધિ ધર્મ છે. તેથી માત્ર પ્રણિધાન ચાલે નહિ.
સાક્ષીપૂર્વક કરાયેલું પચ્ચકખાણ અખંડિત રીતે પળાય છે, ક્ષયોપશમ વધે છે, બીજાનો ટેકો મળે છે; બીજાઓને કરવા પ્રેરણા મળે છે, સામાન્ય આપત્તિમાં પણ મક્કમતાથી પળાય છે.
પરિણામ મંદ થયા હોય તો પણ લોકલાજે મક્કમ થવાય. આમ પચ્ચખાણ ભાવને દઢ બનાવવા અને વ્યવહાર ધર્મના પાલન માટે “પચ્ચક્ખાણ” કરવું
ભાષ્યત્રિ×ભાવત્રિક ૧૭૭
