________________
૧૨૦
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ સાંકળમાં જકડી રાખો, એટલે એક પણ નાસી શકે નહિં. જ્યારે તેની યાત્રાનો સમય આવ્યો, ત્યારે તે સર્વેના નામની ચીઠ્ઠી લખીને એક ઘડાની અંદર નાખી. એ કુંવારી કન્યા પાસે ઘડામાંથી તે નામનો પત્ર ખેંચાવી તે વર્ષે તે નામવાળા ચિત્રકાર પાસે તે યક્ષનું ચિત્રામણ આલેખન કરાવે એટલે તે પંચત્વ પામે. જેના ઉપર અપકાર ર્યો હોય, તે અપકાર કરે તે પુરુષ ન ગણાય, પરંતુ તેની આરાધના કરનારને જે મારે તેનું નામ પણ કોણ લે ?
દુર્જનો ઉપર જે ઉપકાર કરાય, તે બહાર વ્યર્થ થાય; સજ્જનો તે ઉપકારને વિસરતા નથી, જે માથાથી દૂર કરવામાં આવ્યો હોય.”
“સર્પને દૂધ પાવું, વાઘની આંખ ખોલવી, દુર્જનના ઉપર ઉપકાર કરવો-આ ત્રણે તત્કાલ પ્રાણનો અંત કરનાર છે.”
હવે અહિં કોઈક સમયે દૂર દેશાવરો દેખવાની ઇચ્છાવાળો એક નિપુણશિલ્પી ચિત્રકારનો પુત્ર આવ્યો છે. એક ઘરડી ડોસીને ઘરે વાસ કરવા લાગ્યો. ડોસી પોતાના પુત્ર જેટલું જ ગૌરવ અને વાત્સલ્ય તેને બતાવતી હતી. તે વરસે તે સ્થવિરાના પુત્રનો વારો આવ્યો, યક્ષનો યાત્રાદિવસ આવ્યો, એટલે ચિત્રામણ કરનાર પોતાના પુત્રનું મૃત્યુ જાણી વૃદ્ધા કરુણ સ્વરથી રુદન કરવા લાગી. ત્યારે આવનાર બીજા ચિત્રકારે પૂછ્યું કે – “હે માતાજી ! આમ આકંદન કરવાનું શું કારણ છે ?' એટલે પૂછનારને આ વૃત્તાન્ત જણાવ્યો. તેણે કહ્યું કે – “હે માતાજી ! તમે રુદન ન કરો. આ વખતે હું ચિત્રામણ આલેખન કરીશ.” ત્યારે તે વૃદ્ધા તેને કહેવા લાગી કે, “હે વત્સ! તું તો મારા પુત્ર કરતાં અધિક ગૌરવ કરવા યોગ્ય છે. તું જીવતો છે, તો તે જીવે છે. તું મૃત્યુ પામે તો મારો પુત્ર પણ મરેલો છે. ફરી ફરી પગમાં પડી પડીને તેણે માતાને મનાવી. ત્યારપછી સ્નાન કરી, સુગંધી પદાર્થોથી શરીરે વિલેપન કરી અતિ પવિત્ર ધોતિયા સહિત, વજલેપના અંશથી રહિત એવા રંગો સાથે, પીછી, સરાવ, જળ વગેરે તદ્દન નવાં અને તાજાં લઈને જેણે સાત આઠ ગણો મુખકોષ કર્યો છે, ઉપવાસ કરી પગમાં પ્રણામ કરી અન્યોક્તિ દ્વારા વિનંતિ કરવા લાગ્યો.
"વારિ આપનાર હે મેઘ ! તારું મલિનપણું ભુવનમાં અધિક છે, તારો ગગડાટ આડંબરવાળો છે, જેમના પતિ પ્રવાસી થયા હોય, તેના અક્ષરનો તું વિધિ છે, વીજળી આંખને અપમૃત્યુ સમાન છે, એ તો આપનું બાહ્ય સ્વરૂપ છે. મધ્યમાં તો નૈસર્ગિક (સ્વાભાવિક) અમૃત રહેલું છે, તે ત્રણે જગતને જીવન-ઔષધરૂપ થાય છે."
