________________
૯૦૨
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ પણ જયણા કરવામાં પ્રયત્ન કરતો નથી. જે યતના માટે આટલો ક્લેશ-પરિશ્રમ કરે છે, ઉપકરણો મેળવે છે અને યતના કરતો નથી તે સાધુને પશુનાં ઉપકરણ એકઠાં કરનાર સરખો મૂર્ખ જાણવો. યતના કાર્ય માટે હું મેળવું છું, એમ શઠતા કરે છે. લોકોને કહે કે, સંયમ માટે ઉપકરણ એકઠા કરું છું, પરંતુ મૂઢ તેનાથી જયણા કરતો નથી. તાત્પર્ય એ છે કે, જેમ ચોપગાં જાનવર વગરનો ઉપકરણ એકઠાં કરે, તે નકામાં છે. તેમ સંયમ-યતના ન સચવાય તો ઉપકરણો એકઠાં કરવાં વ્યર્થ છે. (૪૪૭) તો પછી ઉન્માર્ગે પ્રવર્તેલાને તીર્થંકરો કેમ નિવારણ કરતા નથી ? તે કહે છે - રાજા જેમ બળાત્કારથી હુકમ પાલન કરાવે છે, તેમ તીર્થંકર ભગવંતો બળાત્કારથી લોકોના હાથ પકડીને અહિતનું નિવારણ અને હિતને કરાવતા નથી. (૪૪૮) તેઓ માત્ર તત્ત્વકથન અને મોક્ષમાર્ગનો ઉપદેશ આપે છે, જે આચરવાથી કીર્તિના સ્થાનરૂપ દેવોના પણ સ્વામી થાય છે, તો પછી મનુષ્યમાત્રના સ્વામી કેમ ન થાય ? (૪૪૯) હિતોપદેશ સર્વ કલ્યાણ પ્રાપ્ત કરાવનાર થાય છે, તે કહે
છે -
જેનો આગળનો ભાગ શ્રેષ્ઠ છે, એવા ઉત્તમ મુગટને ધારણ કરનાર, બાજુબંધ તથા ચપળ ઝળહળતા કુંડળને ધારણ કરનાર, ઐરાવણ વાહન પર બેસનાર એવા શક્ર-ઇન્દ્ર ભગવંતના હિતોપદેશથી બન્યા. કાર્તિકશેઠના ભવમાં હિતકારક ભગવંતનો ઉપદેશ આચરવાથી તેઓ શક્રેન્દ્ર બન્યા. (૪૫૦) ઇન્દ્રનીલરત્નો જડેલ હોવાથી ઝગમગ થતાં ઉજ્વલ બત્રીશ લાખ શ્રેષ્ઠ વિમાનો વજ ધારણ કરનાર ઇન્દ્ર મેળવ્યાં, તે પ્રભુના હિતોપદેશના આચરણથી મેળવ્યાં. (૪૫૧) ઈન્દ્રતુલ્ય સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત કરનાર ભરત ચક્રવર્તી પણ મનુષ્યલોકના સ્વામી બન્યા, તે પણ હિતોપદેશ શ્રવણ અને આચરણ કરવાથી થયા. (૪૫૨) અમૃતના બિન્દુસમાન, કર્ણસુખ કરનાર જિનવચન પ્રાપ્ત કરીને ચિત્ત પ્રસન્ન કરવાના કારણભૂત જ્ઞાનાદિક સદનુષ્ઠાન કરવું અને ભગવંતે નિષેધેલ હિંસાદિક અને કષાયાદિ કાર્યોમાં મન ન આપવું. વચન, કાયા તો પાપકાર્યમાં પ્રવર્તાવવાનાં ન જ હોય. (૪૫૩) તે પ્રમાણે કરતો આ લોકમાં જેવો થાય, તે કહે છે - આત્મહિતની સાધના કરનાર આચાર્ય સરખા કોને પૂજનિક અને સર્વ કાર્યોમાં સલાહ લેવા લાયક અથવા પૂછવા લાયક નથી બનતા. તેથી વિપરીત હોય, તે માટે કહે છે કે, આત્માનું અહિત સાધનાર કોને અવિશ્વસનીય નથી બનતા? (૪૫૪) જે હિત કરવામાં યોગ્ય હોય, તે ભલે કરતા, અમે તો તેને યોગ્ય નથી - એમ માનનારને કહેનારને કહે છે -
जो नियम-सीलंतव-संजमेहिं जुत्तो करेइ अप्पहियं । सो देवयं व पुज्जो, सीसे सिद्धत्थओ व्व जणे ||४५५।।
