________________
પરવ
પ્રા. ઉપદેશમાલાનો ગૂર્જરાનુવાદ વિચાર કરીએ તો નાસ્તિકો, પાપાચરણ કરનારા તેઓ પાપીઓના ગુરુઓ છે. તે આ પ્રમાણે - શિષ્યને પરિગ્રહમાં ઘર પણ ન હોય, જ્યારે તેમના ગુરુઓને તો ઉંચાં મોટાં મકાન, આભૂષણો, નગર અને ક્ષેત્રોની સતત તૃષ્ણા હોય છે. શિષ્યને સ્ત્રી હોતી નથી, જ્યારે ગુરુઓને અનેક સ્ત્રીઓ હોય છે, આ સર્વે મોહના ચાળા છે. આ અજ્ઞાન ઇચ્છા પ્રમાણે મનુષ્યોને નચાવે છે. ધર્મ અને અધર્મનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે સમજવું – અહિંસા જેનું લક્ષણ છે, સમ્યક્ત્વાદિક અને ક્ષમાદિકયુક્ત, વીતરાગ દેવે પોતે આચરીને કહેલો એવો ધર્મ છે. તેથી વિપરીત મિથ્યાદ્દષ્ટિઓએ આચરેલ, દુષ્ટ દુર્ગતિમાં લઈ જવામાં સમર્થ હોય, તે અધર્મ કહેવાય. વળી કોઈકે કહેલું છે કે - ‘રાગી દેવ હોય, દ્વેષી દેવ હોય, સ્ત્રી વગરના કે સ્ત્રીવાળા દેવ હોય તે દેવ, મદિરા-પાનમાં પણ ધર્મ છે, માંસભક્ષણમાં પણ ધર્મ છે, જીવહિંસામાં પણ ધર્મ છે, ગુરુઓ વિષયમાં ૨ક્ત હોય, મદોન્મત્ત હોય, સ્ત્રીમાં સક્ત હોય તેવા ગુરુઓ પણ પૂજ્ય છે ? અહોહો ! કષ્ટની વાત છે કે, લોક અટ્ટ મટ્ટે કરી ધર્મ મનાવે છે.’ (૨૨)
આ ગાથાથી મોક્ષને સાધી આપનાર એવા જ્ઞાન, ચારિત્ર, સમ્યક્ત્વ હોય તો જ તેની પ્રધાનતા જણાવેલી છે. બાકી તો મોક્ષનાં સાધન તો ત્રણે સંયુક્ત હોય, તો જ તેને સફળ ગણેલાં છે. તે જણાવે છે -
સુપરિચ્છિય-સમ્મત્તો, નાળેળાનોયડલ્થ-સગ્માવો । નિવળ-ચરળાપત્તો, રૂ∞િયમથં પસાહેઽ ||૨૭૨||
जह मूलताणए पंडुरम्मि दुव्वण्ण-रागवणेणिहं । વીમા પડસોહા, ય સમ્મત્ત પમાěિ ।।૨૭રૂ||
અચલિત-મજબૂત સમ્યક્ત્વ હોય, જ્ઞાન દ્વારા પદાર્થના યથાર્થ અર્થ જાણેલો હોય, નવતત્ત્વોનું સ્વરૂપ સમજાએલું હોય, અને નિરતિચાર ચારિત્રવાળો હોય, તે ઇચ્છિત-ઇષ્ટ પદાર્થ-મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે. (૨૭૨) આ સમજીને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરાવનાર એવા દર્શનમાં અપ્રમાદી બનવું. પ્રમાદ કરવાથી તેની મલિનતા થાય છે. તે દૃષ્ટાન્ત દ્વારા સમજાવે છે. વસ્ત્ર વણનાર મૂળતાણા સ્વચ્છ અને ઉજ્જ્વલ ગોઠવે, પરંતુ વાણા અશુભ વર્ણવાળા વચ્ચે આવી જાય, અગર પાછળથી ખરાબ રંગ લાગી જાય તો આખા કપડાની શોભા બગડી જાય, એ પ્રમાણે પ્રમાદ કષાય વડે પહેલાનું નિર્મલ સમ્યક્ત્વ પણ મલિન બની જાય છે. (૨૭૩) વળી સમ્યક્ત્વ મેળવેલું હોય, પરંતુ વિવેક ચૂકીને અતિશય પ્રમાદ થાય તો તેમાં અલ્પપ્રમાદ કરવાથી ઘણું હારી જવાય છે. કારણ કે -
