________________ આત્મદ્રવ્યને સ્વદ્રવ્ય કહેવાય. તે સિવાયનું બીજું પર કહેવાય. દરેક દ્રવ્યનો નિશ્ચિત સ્વભાવ હોય તેના થકી તે બીજા દ્રવ્યોથી જુદું પડે. સ્વરૂપ સમાન હોઈ શકે છે. દા.ત. આત્મદ્રવ્ય અને આકાશદ્રવ્યબંને સ્વરૂપથી સમાન છે. પણ બંનેમાં ભેદ છે. જ્ઞાનાદિ પાંચ ગુણો માત્ર આત્મામાં જ રહેલાં છે. અન્ય દ્રવ્યોમાં ન હોય. જીવ દ્રવ્યમાં ચેતના લક્ષણ છે તે અન્ય દ્રવ્યમાં નથી. તેના કારણે તે અન્યદ્રવ્યોથી છૂટું પડે છે. ગુણ દ્વારા દ્રવ્ય ઓળખાય છે. આપણને . ભ્રાંતિ પુદ્ગલમાં જ થાય છે. હવે આત્માએ પોતાના સ્વભાવની ઓળખાણ કરી લઈ આત્માને પોતાના સ્વભાવમાં લાવવાનું છે. પંચાચારનું પાલન પણ મૂળ સ્વભાવમાં આવવા માટે કરવાનું છે. આ નિર્ણય નહિ થાય ત્યાં સુધી ધર્મનો પણ માત્ર વ્યવહાર જ થશે. મતિ–શ્રુત-અવધિ મનઃ પર્યવ આ ચારજ્ઞાન કેવળજ્ઞાનના પર્યાયો છે. કેવળજ્ઞાનના અંશરૂપ સૌથી અલ્પ પ્રકાશ એ મતિજ્ઞાન છે. જેમ-જેમ જ્ઞાનાવરણીય કર્મોનું આવરણ હટતું જાય તેમ જ્ઞાનનો પ્રકાશ વધ્યો તો તે જ્ઞાનરૂપે તેનાથી શ્રુત વધારે વધ્યું તો અવધિજ્ઞાન તેનાથી વધારે વધ્યું તો મનઃ પર્યવજ્ઞાન અને પૂર્ણ પ્રકાશ થયો - પૂર્ણ વિકાસ થયો, આવરણ સંપૂર્ણ દૂર હટી ગયું તો કેવળજ્ઞાન પ્રગટ થયું. ચેતનાના વિકાસના કારણે તે એકેન્દ્રિયથી બેઈન્દ્રિય એમ આગળ –આગળ વિકાસ કરતાં પંચેન્દ્રિય સુધી પહોંચી શકે છે. જો દુરુપયોગ કર્યો તો પાછું ઘટી જાય. જેમ દેવશર્માનો આત્મા તેઈદ્રિય બન્યો. સદુપયોગ કરો તો કેવળજ્ઞાન સુધી પહોંચી શકશો. મોહ હટે એટલે ગુણોનો અનુભવ કરે. તત્ત્વજ્ઞાન ભણવાનો હેતુ માત્ર એટલો જ છે કે આત્માની શુદ્ધ અને અશુદ્ધ અવસ્થા કેવી છે? પછી શુદ્ધ અવસ્થા પ્રગટાવવાની રુચિ પ્રગટ થાય. વર્તમાનમાં સ્વભાવમિથ્યાત્વથી આવરિત છે. અઘાતિ કર્મના ઉદયથી સ્વરૂપ ઢંકાયેલું છે માટે શ્રદ્ધા થતી નથી નેવિભાવરૂપે સ્વરૂપે પ્રગટ થયું છે તે પ્રત્યક્ષ દેખાય છે. માટે નિશ્ચય થઈ શકતો નથી. માટે જ સદ્ગુરુને પકડવા માટે, તેમનો જ્ઞાનસાર-૨ // 64
