________________ કહેવાય. સર્વજ્ઞના વચન પ્રમાણે દ્રવ્ય-દ્રવ્ય રૂપે, ગુણ-ગુણરૂપે ને પર્યાયપર્યાયરૂપે લાગે તો જ્ઞાન સમતાના પરિણામવાળું બને છે. સમતાનો પરિણામ આત્મામાં છે પણ મોહના કારણે અનુભવાતો નથી તે માટે આપણે નિરીક્ષણ કરવું પડે. જ્ઞાનમાં રતિ–અરતિરૂપ પરિણામ ભળે ત્યારે સમજવું કે તેમાં મોહ પરિણામ મળ્યો છે. વસ્તુનું જ્ઞાન થવાથી જ્ઞાન મલિન થતું નથી પણ તેમાં લાગણીરૂપ (કષાયજન્ય) મોહ પરિણામ ભળે ત્યારે તે જ્ઞાન મલિન બને છે. દા.ત. ગુલાબજાંબુ છે, તે પુદ્ગલ દ્રવ્ય છે. વર્ણ–ગંધ. રસ–સ્પર્શ તેમાં રહેલાં છે. જેમ જેમ દ્રવ્યો ફરતા જાય ત્યારે પણ તેમાં મોહજન્ય ફેરફાર થયા કરે છે. ઉપશમભાવની સમતા અંતર્મુહૂર્ત રહે. ક્ષયોપશમ ભાવની સમતા વારંવાર આવે ને જાય. ક્ષાયિક ભાવની સમતા કાયમ માટે રહે. જ્યારે શ્રેણિમાં ચઢે ત્યારે જે કર્મક્ષય થાય તે ફરી ઉદયમાં આવે. તેને વૃત્તિ ક્ષય કહેલ છે. * વૃત્તિક્ષય યોગ –અન્ય જીવ દ્રવ્ય તથા પુદ્ગલ દ્રવ્ય વગેરેના સંયોગે કર્મના ઉદયને આધીન એવી અનાદિકાળથી પ્રવર્તતી જીવની જે વૃત્તિ છે. (મોહોદયજન્ય જે પ્રવૃત્તિ છે.) તે ફરી ન આવે અને જો તેનો ક્ષય કરીને તે ક્ષયવાળા જીવનું આત્મ સ્વરૂપમાં જ જે વર્તવું તેને વૃત્તિ લયયોગ કહેવાય છે. સમતાને અનુભવવાનો દીર્ઘકાળ અભ્યાસ કરે ત્યારે તે સામર્થ્ય પ્રગટે તો ક્ષાયિક સમતા આવે. યોગવિશિકામાં-મનદ્વારા વિકલ્પોનો અભાવશરીર દ્વારા પરિસ્પંદન ફરી પાછું થવું નહિ. સંપૂર્ણ પ્રવૃત્તિનો નિરોધ થાય ત્યારે આત્મામાં વૃત્તિ સંક્ષય કહ્યો. પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિની પ્રકૃષ્ટ સમતા ને સાધના–પણ પુત્ર સ્નેહથી મનોયોગથી ચલાયમાન થયા તો ક્યાં પહોંચ્યા? ૭મી નરક અને પાછા સમતામાં આવ્યા તો કયાં પહોંચ્યા? અનુત્તર વિમાન અને કેવળજ્ઞાન પામી ગયા. એટલે ૮મા ગુણઠાણે ક્ષય થાય તે ફરી ન આવે. ૯મા ગુણઠાણે ૩વેદને જ્ઞાનસાર–૨ // 123
