Book Title: Naishadh Mahakavyam Uttararddham
Author(s): Hargovinddas Shastri
Publisher: Chaukhambha Sanskrit Series Office

View full book text
Previous | Next

Page 873
________________ 1570 नैषधमहाकाव्यम् / देव सर्वश्रेष्ठो जात इत्यर्थः / 'तेनेव' इति पाठे-उत्प्रेक्षा / 'बुद्धदेव्या मता तारा॥१३॥ हे तन्वि ! ब्रह्माने जो 'जिन' (आदि पुरुष विष्णु भगवान्) की आज्ञासे ताराओंके विहार करनेका स्थान अर्थात् आकाश ( अतिशय शीतल मध्यभागमें मृगसे युक्त चन्द्रमन्डलको किया अर्थात् उक्तरूप चन्द्रमाको आकाशमें स्थापित किया, उसी पुण्यसे वे देवोंमें श्रेष्ठ हुए (पक्षा०-ब्रह्माने जो बुद्ध के सिद्धान्तको मानकर तारा ( बुद्धदेवकी पत्नी) की विहारभूमि ( पूजास्थान ) में अतिशय शीतल ( या-स्वच्छतम होनेसे हिमाचलस्वरूप ), कस्तूरी के सौरभसे युक्त कर्पूरमय राशिको स्थापित किया, उसी पुण्यसे...)। [बौद्धसिद्धान्तानुसार बुद्धदेवके प्रासाद ( पूजास्थान ) में कर्पूर तथा कस्तूरीकी राशि रखनेवाला व्यक्ति स्वर्गमें देवोंमें श्रेष्ठ होता है ] // 134 // इन्दुं मुखाद्बहुतृणं तब यद् गृणन्ति नैनं मृगस्त्यजति तन्मृगतृष्णयेव / अत्येतिमोहमहिमा न हिमांशुबिम्बलक्ष्मीविडम्बिमुखि ! वित्तिषु पाशवीषु।। ___ इन्दुमिति / हे हिमांशुबिम्बस्य लक्षम्याः शोभाया विडम्बि स्वस्मान्न्यूनत्वात्प. रिहासकारि ततोऽप्यधिकशोभं मुखं यस्यास्तादृशि भैमि ! पण्डिता इन्दुं तव मुखा. रसकाशास्वन्मुखमपेचय वा बहुतृणमीषदसमाप्तं तृणं, तृणत्वमपि यस्य पूर्ण न संपन्नं, तृणादपि निःसारमिति यावत् , अथ च-बह्वधिकं तृणं यस्मात् तृणादपि निःसारं यद्यस्माद् गृणन्ति, तत्तस्माद्धेतोर्मंग एनं चन्द्रं मृगसंबन्धिन्या तृष्णया कोमलतृणका वलाभिलाषेणेव, अथवा-चन्द्रे प्रयुक्तस्य 'बहुतृण'शब्दस्य बहु च तत्तणं च, बहूनि तृणानि यस्मिस्तादृशमिति वेत्येवंरूपार्थग्रहणरूपया भ्रान्त्येव न त्यजति / मृगो हि बहु यत्तणं बहुतृणं देशं वा न मुञ्चति / नन्वनुभवे सत्यप्यासंसारं कथं भ्रान्तिरित्याशङ्कयार्थान्तरन्यासमाह-पाशवीषु पशुसंबन्धिनीषु वित्तिषु ज्ञानेषु विषये मोहमहिमा भ्रान्तिबाहुल्यं नारयेति बहुकालातिक्रमेऽपि नापयाति। पशवो हि सर्वदा मुढा एवेत्यद्यापि मृगस्य भ्रान्ति पयाति, तस्मादेनं न त्यजतीति युक्तमि. त्यर्थः / 'वृत्तिषु' इति पाठे-व्यापारेषु / मुखात , ल्यब्लोपे पञ्चमी / 'बहुतृणं, पने ईषदसमाप्तौ 'विभाषा सुपो बहुच-' इति बहुच // 135 // हे चन्द्रबिम्बकी शोभाको तिरस्कृत का नेवाले मुखवाली ( दमयन्ती ) ! विद्वान् लोग जिस कारण तुम्हारे मुखकी अपेक्षा तृणतुल्य (निःसार-अत्यन्त तुच्छ, पक्षा०-बहुत तृणोंसे युक्त ) चन्द्रमाको कहते हैं, उस कारण मानो मृगतृष्णा, ( पक्षा०-मृग-सम्बन्धी लोम ) से वह मृग इसे ( चन्द्रमा) को नहीं छोड़ता है, क्योंकि पशुवृत्तिमें मोह दूर नहीं होता है। [दूसरे लोगोंका भ्रम दो-चार वार वञ्चित होनेपर दूर हो जाता है, किन्तु पशुवृत्तिवालेका भ्रम बार-बार वन्चित होनेपर भी दूर नहीं होता, फिर मृग तो साक्षात् पशु है अत एव वह भ्रम नहीं होनेसे चिरकालसे चन्द्रमामें ही तृण पानेके लोमसे निवास करता है ] // 135 //

Loading...

Page Navigation
1 ... 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894 895 896 897 898 899 900 901 902 903 904 905 906 907 908 909 910 911 912 913 914 915 916 917 918 919 920 921 922