Book Title: Shishupal vadha Mahakavyam
Author(s): Gajanan Shastri Musalgavkar
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan

View full book text
Previous | Next

Page 190
________________ शिशुपालवधम् हिन्दी अनुवाद -- इसलिए हस्तिनापुर की यात्रा रोक दीजिये और चेदि देश अर्थात् शिशुपाल के देश के वृक्ष हम लोगों के हाथियों से छोटी-छोटी शाखावाले हो जायँ ॥ ६३ ॥ विशेष - कवि ने यहाँ सेना में हाथियों की अधिकता सूचित की है, इस श्लोक - मैं पर्यायोक्तालङ्कार है I १०८ प्रसङ्ग — प्रस्तुत श्लोक में बलराम जी शत्रु-शिशुपाल को जीतने के उपाय का उल्लेख करते हैं— निरुद्धवीवधासारप्रसारां' गा इव व्रजम् । उपरुन्धन्तु दाशार्हाः पुरीं माहिष्मतीं द्विषः ॥ ६४ ॥ निरुद्धेति ॥ किश्व दाशार्हा यादवाः वीवधो धान्यादिप्राप्तिः आसारः सुहृद्वलम्, प्रसारस्तृणकाष्ठादेः प्रवेशः । धान्यदेववधः प्राप्तिरासारस्तु सुहृद्वलम् । प्रसारस्तृणकाष्ठादेः प्रवेश: इतिवैजयन्ती । ते निरुद्धा यैस्ते तथोक्ताः, अन्यत्र निरुद्धो वीवधानां पर्याहारापरनाम्नां स्कन्धवाद्यक्षीराद्याहरणसाधनभार विशेषाणामासारप्रसारी प्रवेशनिर्गमो यैस्ते तथोक्ताः । 'विवधो वीवधो भारे पर्याहाराध्वनोरपि' इति हेमचन्द्रः । व्रजं गोष्ठम् । ‘व्रजः स्याद्गोकुलं गोष्ठम्' इति वैजयन्ती । गा इव माहिष्मतीं पुरीं द्विषोsनुरुन्धन्तु । व्रजे गा इव माहिष्मत्यामरीना वृण्वन्त्वित्यर्थ: । 'दुहिया चिरुधि- ' इति द्विकर्मकत्वम् । तत्र पुरीव्रजावकथितं कर्म, अन्यदीप्सितं कर्म ॥ ६४ ॥ " - अन्वयः - दाशार्हाः निरुद्धवीबधासारप्रसाराः ( सन्तः ) व्रजं गाः इव माहिष्मत पुरीं द्विषः उपरुन्धन्तु ॥ ६४ ॥ हिन्दी अनुवाद - यादव लोग–गल्ला, ( भोज्य पदार्थ अन्नादि सामग्री ) मित्रवर्ग की सहायक सेना और घास, भूसा, ईंधन आदि का प्रवेश आना रोक कर महिष्मती में शत्रुओं को घेरलें । जैसे दूध, दही ढोने वाले लोगों का आना-जाना रोक कर गोकुल में गायें घेरली जाती हैं ॥ ६४ ॥ १. प्रसारा । विशेष - शत्रुपर आक्रमण करते समय आचार्य कौटिल्य कहते हैं कि जिस समय वीवध (धान्य) आसार और प्रसार ( लकड़ी - घास) आदि को जिस रास्ते से पहुचाया जा रहा हो, उस समय उसे नष्ट कर दिया जाय " विषमस्थस्य मुष्टिं सस्यं वा हन्याद्वीवधप्रसारौ च ।” (कौटिल्य अर्थशास्त्र - १२1४ ) प्रसङ्ग — प्रस्तुत श्लोक में बलराम जी कहते हैं कि-सभी के कार्य की दिशा

Loading...

Page Navigation
1 ... 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231