________________
ગાથામી ૧૨
૨ ૨૭
ટીકાથ—નિશ્ચયે કરીને કાની પહેલાં જે થનારૂં હેાય તે કારણ કહેલ છે. આ લક્ષણથી =પૂર્વભાવિપણાથી રહિત હોવા છતાં એટલે કે-ચતુર્દશીની પહેલાં પૂર્ણિમા નહિ હાવા છતાં પણ પૂર્ણિમા, ચતુર્દશીનું કારણ શી રીતે બને? તે મને કહેાઃ જે વનષ્ટ-અતીતકાર્યનું પણ માવિષ્ઠાર—ભાવિકારણ—ભવિષ્યમાં થનારૂ કારણ બને તેા જગતની વ્યવસ્થામાં વિપ્લવ–ઉલ્કાપાત ઉભેા થવા પામે. ૫૧૧૫
અવ—એ પ્રમાણે સામાન્ય ન્યાયનું પણ સમાઁન કરીને (તેને) ચાલુ અધિકારમાં ચેાજે છેઃ——
मू० - एवं हीणचउद्दसी, तेरसिजुत्ता न दोसमावहइ ||
सरणं गओ वि राया, लोआणं होई जह पुज्जो ॥१२॥
મૂલા—એ પ્રમાણે ક્ષીણુચતુર્દશી તેરસ સહિત ગ્રહણ કરવી તે દોષને પામતી નથ'. જેમ શરણે ગએલા પણ રાજા લેાકેાને પૂજ્ય હાય છે. ૫૧૨ા
ટીકા—એ પ્રમાણે પૂર્વે કહેલી યુક્તિવડે ક્ષીણચતુર્દશી, તેરસ સહિત પણ ગ્રહણ કરાતી દેષને પ પામતી નથી, એ પ્રમાણે શ્ર્લાકના પ્રથમના અદ્ધ ભાગના અર્થ છે. હવે (એ વાતનું) દૃષ્ટાન્તથી સમર્થન કરેલ હાવા છતાં પણ બે વાર બાંધેલુ વધારે મજબૂત અને છે' એ ન્યાય હાવાથી (તે વાતના વધારે સમનાથૅ) ફરીથી પણ દૃષ્ટાંતની બહુલતા દેખાડે છે વધારે દૃષ્ટાંત જણાવે છે. મહાન્ પુરુષને પણ આપત્તિના સંભવ હાવાથી કોઈ વખત આપત્તિમાં આવી પડેલ રાજાને જે મહેલ કે કિલ્લા વગેરે શરણુ બને છે, તે શરણમાં રહેલે, પણ રાજા, લેાકેાને પૂજ્ય સેવનીય હાય છે. આ કહેવાના ભાવાથ એ છે કે-“રાજા, કિલ્લા વગેરેમાં રહેલા પણ સેવ્ય–આરાધ્ય છે. (એટલું જ નહિ; પરંતુ રાજા જે સ્થાને રહેલ હાય) તે સ્થાન પણ યત્નથી રક્ષણ કરવા ચેાગ્ય છે; પરન્તુ રાજા સહિતના પણ તે સ્થાનને મૂલમાંથી નષ્ટ કરીને કયારેય પણ શરણુ ન ખની શકે તેવા અરણ્યજગલ વગેરેમાં અથવા મંત્રીના ઘરે કે—જે તે સ્થાનમાં રાજાને સ્વબુદ્ધિથી આરોપીને તેનું આરાધન હિતને માટે થઈ શકતું નથી. એટલે કે-ચતુર્દશીના ક્ષયે રાજારૂપ ચતુર્દશી, તેરસરૂપ કિલ્લામાં રહેવાની સ્થિતિમાં આવી પડેલ હાય તે પ્રસંગે તે ચતુર્દશીને તેરસના સ્થાને પણ ચતુર્દશી જ માનવાને બદલે રાજારૂપ તે ચતુર્દશીને અને તે ચૌદશના શરણુરૂપ તેરસને પણ ઉડાવી દઈને તે ચૌદશને માટે અશરણુ અરણ્યાદિરૂપ પૂર્ણિમાને વિષે તે ચતુર્દશીને સ્વબુદ્ધિથી સ્થાપીને તે પૂર્ણિમાને દિને તે ક્ષીણચતુર્થાંશીનું આરાધન થઈ શકતું નથી.’ અથવા—માત્ર સભામાં બેઠેલે જ રાજા પૂજ્ય = ઉદયાત્ ચૌદશ જ પૂજ્ય—આરાધ્ય.’
૪૫. અહિં શાસ્ત્રકારે ચોક્ક્સના ક્ષયે તેરસ સહિતની ચૌદશને તેરસ–ચૌદશ તરીકે ગ્રહણ કરવાનું કહ્યું નથી, પરન્તુ ચૌદશ તરીકે જ ગ્રહણ કરવાનું કહેલ હાવાથી ‘તેરસ—ચૌદશ’ કહેવું એ મૃષાભાષણ ઠરે છે.
