________________
પ્રતિબોધ કર્યો, વ્યાખ્યાન, ચર્ચા વાદ અને શાસન પ્રભાવનાના અનેક કાર્યો કર્યા, ઉપરાંત આટલું સાહિત્ય રચ્યું, એ કેટલા સમર્થ ! આવા શક્તિસંપન્નને પણ આમ જ કહેવું પડ્યું ને?
સૂરિ પુરંદર શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મહારાજા ચૌદ વિદ્યાના પારગામી હતા, છતાં એમણે પણ કહ્યું કે, હે નાથ ! દુષમ કાળના દોષથી દૂષિત એવા અમને, જો શ્રી જિનાગમ ન મળ્યું હોત, તો અનાથ એવા અમારું શું થાત ? શબ્દમાત્રથી બધા દર્શનને સમાન કરવાની, સમાન ગણવાની દુબુદ્ધિ ન કેળવો. આચાર્ય ભગવાન શ્રી હરિભદ્રસૂરિજીએ કહ્યું છે કે -
હે ભગવન્! તારા શાસન પ્રત્યે અમને પક્ષપાત નથી, અને ઈતર શાસન પ્રત્યે અમને દ્વેષ નથી, પણ તારામાં સત્ય જોયું, માટે અમે અહીં આવ્યા છીએ. આત્મા માનવાની દૃષ્ટિએ બધા આસ્તિક. જેઓ આત્મા, પુણ્ય, પાપ, આગમ, પરલોક નથી માનતા તે નાસ્તિક છે. આ કાંઈ ગાળ નથી, પણ વાસ્તવિક વસ્તુસ્થિતિનું દર્શન છે. આત્માદિને નહિ માનનારાઓના કપાળમાંથી એ કાળો ચાંલ્લો ભૂંસાય તેમ નથી. '5 |
આત્માને માન્યા પછી પણ તેના સ્વરૂપની માન્યતામાં અનેક મતભેદો છે. કેટલાક દર્શનકારો એને નિત્ય જ માને છે. એટલે કે એમાં કશો જ ફેરફાર ન થાય એવું માને છે. કેટલાક એને અનિત્ય જ માને છે. એટલે ક્ષણે ક્ષણે નાશ પામનારો માને છે. હવે જો નિત્ય જ હોય, તો તેમાં ફેરફાર ન સંભવે, પણ તે તો દેખાય છે. જો અનિત્ય એટલે ક્ષણ વિનાશી જ હોય, તો આ ક્ષણે ક્રિયા કરે, એક આત્મા અને બીજી ક્ષણે ભોગવે બીજો આત્મા, એ કેમ સંભવે? માટે શ્રી જૈનદર્શન તો આત્માને દ્રવ્યરૂપે નિત્ય માને છે. અને પર્યાયની દૃષ્ટિએ અનિત્ય માને છે. કેટલાક, આત્માને અણુ પ્રમાણ જ માને છે, અને કેટલાક તેને સર્વવ્યાપી જ માને છે.
જૈન દર્શન કહે છે કે, કેવલજ્ઞાન રૂપે આત્મા સર્વવ્યાપી છે. અને નિગોદમાં અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગમાં અનંતા આત્મા રહે છે ત્યાં અણુ જેવો પણ છે. તેથી આત્મા ન અણુ કે ન સર્વવ્યાપી, પણ જે દેહમાં રહે તે પ્રમાણવાળો છે. અને જ્ઞાનદ્વારા સર્વવ્યાપી છે. ,
કોઈ વળી એક જ આત્મા માને છે અને બધા ભિન્ન ભિન્ન આત્માઓ તે એક જ આત્માના અંશ છે, એમ માને છે. પરંતુ, જો એમ હોય તો એક સુખી અને એક દુઃખી કેમ?કેટલાક એમ માને છે કે, ઈશ્વરની મરજી થાય ત્યારે બધા તેનામાં સમાઈ જાય, અને ઈશ્વરને મન થાય, ત્યારે તે બધાને જુદા કરે. વિગેરે...
કોઈ શ્રી આનંદઘનજીનાષડૂ દર્શન જિન અંગ ભણીજે, એ પદને આગળ કરીને કહે છે કેછયે દર્શન શ્રી જૈન દર્શનના અંગ છે, પણ તેઓ એ નથી વિચારતા કે હાથ, પગ, પેટ, માથું વગેરે શરીરનાં અંગ ખરાં, પણ ક્યારે? સંલગ્ન હોય ત્યારે, હાથ કપાઈને જુદો પડે ત્યારે અંગ કહેવાય? તેવી રીતે નયની સાપેક્ષ માન્યતા એ જ દર્શન છે, નિરપેક્ષ નયતો કુનય હોઈ કુદર્શન છે. આ બધી વાતો સાપેક્ષપણે જ માનવાની છે. બાકી બધાંને સમ' કહીને ખીચડો ન બફાય. જો એમ જ હોય , તો, આટલાં ખંડન મંડન શાં? એ માટે તો શ્રી તીર્થંકરદેવે દ્વાદશાંગી અર્થરૂપે કહી, અને ગણધરદેવોએ સૂત્રરૂપે રચી અને એ રીતે જગત સમક્ષ શુદ્ધ દર્શનની સ્થાપના કરી.
