________________
( ૮૩ ) તે ખાણમાંથી હીરા રૂપી અલભ્ય લાભ મળે છે. પરંતુ હાલતો ધર્માચરણે લોપ થતાં અધર્મતા, વ્યભીચાર, અસત્યતા અદેખાઇ વિગેરે અનેક દુગૂણે આજ કાલ વધી ગયેલા જોવામાં આવે છે; વળી તે કરતાં વિશેષમાં કેટલાંક સ્થળે તે કુસંપનું બી, સુધારાની પૂર્ણ રીતિ સમજ્યા છતાં અને કેળવણી પામ્યા છતાં હજુ દષ્ટિગોચર થાય છે એટલે કે ઐકયતાનું કમીપણું પોતાના જ ઘરમાં જણાય છે. તેમજ પવિત્ર જીવન તરીકે શારીરિક અને નૈતિક બળની પણ તદન ખામી હોય છતાં કોમળ હૃદયનાં બાળકને પોતાની પરિપકવ બુદ્ધિથી વિચાર કરવા દીધા સિવાય બાળપણથી જ લગ્ન કરાવી સંસારની બેડીમાં નાખવામાં આવે છે. આથી તેઓ પોતાની જીંદગીમાં કંઈ પણ જાતની સફળતા નહિ મેળવતાં તદન પછાત પડતા જાય છે; આ ઉપરથી પ્રાચીન વર્ગ કરતાં હાલના વર્ગોની સ્થિતિ તદન નબળી થતી જાય છે એ સ્પષ્ટ જણાય છે.
હજુ કેટલાક લોકો તે કેળવણુના અભાવે અજ્ઞાનતાની ઉંઘમાં એવા તો પડી રહેલા છે કે પિતાના પુરતો ખોરાક પણ મેળવી શકતા નથી અને તદ્દન અધમાધમ સ્થિતિ ભોગવ્યાં કરે છે છતાં પણ તેઓ હજુ આપણું ડોશી શાના એક મતીલા, જુના વિચારો છોડતાજ નથી; બાપ વ્યાપારને બંધ કરતા હતા ને અમે શું નોકરી કરીશુ? બાપ શેઠ હતા અમે શું ગુમાસ્તી કરીશુ ! વડીલ વર્ગ શરાફી કરતા ને અમે શું લાચારી કરીશું ? પ્રથમની સ્ત્રીઓ અકલમંદ હતી તે તેને અમે શુંઅકલવાન કરીશુંઅને કેળવણી આપીશ! * *
આવાં આવાં મિથ્યાભિમાની વચના પાસમાં તેઓ હજી સપડાઈ રહ્યાં છે તે કેમે કર્યા છુટતાજ નથી. આ
