________________
( ૧૦ )
છે તેથી જ્ઞાતિમાં સંખ્યા દિવસે દિવસે ઓછી થતી જાય છે. એટલે જ્ઞાતિના લોકોમાં નાસભાગ થવાને પ્રસંગ આવે એ દેખીતું છે. આ સિવાય કન્યાવિક્રયને માટે જેટલું લખીએ તેટલું ઓછું છે. પરંતુ તેમાં વધુ વખત ગત નહી કરતાં છેવટ એટલું જણાવવું પડે છે કે વિવાહ આઠ પ્રકારના છે. તેમાંના ત્રણ જાતના વિવાહિ ધર્મ અથવા શાસ્ત્રપૂર્વક મનુએ ગણ્યા છે. • પ્રજાપત્ય, ગાંધર્વ અને રાક્ષસ જાતના વિવાહ, ધર્મ, વિવાહ સામાન્ય રીતે ચારે વર્ણને યોગ્ય માન્યા છે. આસુર અને પૈશાચ વિવાહને અધમ્ય ગણી તે કઈ વખત કરવા નહીં જોઇએ એમ મનું કહે છે. ધર્મ વિવાહ એ માજાપત્ય મુખ્ય અને ઉત્તમ વિવાહ છે, એમાં “બંને જણાં તમે તમારો ધર્મ પાળો” એવું એક વચન કહી વરકન્યાની પૂજા કરી વરને કન્યા આ પવાની છે. સાધારણ રીતે આપણે વહીવટ પ્રમાણે કંકુને કન્યા આપીએ છીએ તે આ વિવાહ છે. કન્યાના પૈસા લેવાનું માત્ર આસુર વિબહ, જે અધર્મ ગણાય છે તેમાં કહ્યું છે કે કન્યાના પૈસા લેવા એ અધર્મ વિવાહ ગણે છે. :
મુંબઈ, સુરત, ભરૂચ, દમણ તરફ જોતાં કાંઈક કેળવણીનો પ્રચાર વધવાથી આ લગ્ન પ્રથમ કરતાં કાંઇક અંશે કદાચ કમી થયાં હશે એમ કેટલાકનું માનવું છે પરંતુ ખરી રીતે જોતાં તે કેળવણુંનો બહોળો ફેલા થયા છતાં પણ હજુ એ રિવાજે પૂર્ણરીતે બંધ થયા નથી એમ દષ્ટિ કરતાં જણાય છે. હું ધારું છું કે ગુજરાતના ઘણે ભાગોમાં ઘણા લોકો સારા સુધર્યા હશે એમ કદાચ માનીએ તોપણ હજી તેના પચાસ ટકા કન્યાઓની અછતના પ્રમાણમાં સુજ્ઞ વિચાર કરી તે રીવાજો બંધ કરવા માટે એકમત થયેલા નથી એમ અનુમાન
