Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१६५०
* समानतन्त्रसिद्धान्तप्रक्रियोपदर्शनम्
११/१
એતલે ઢાળે કરી દ્રવ્યના ભેદ કહિયા *= વર્ણવ્યા .
હિવઈ ગુણના ભેદ સમાનતંત્રપ્રક્રિયાઈ (ભાખીજઈ=) કહિઈ છઈ. *તે સાંભળો હે ! ભવ્ય જીવો !* एतावता पूर्विलशाखायां द्रव्यभेदाः सङ्क्षेपत आगमाद्यनुसारेण प्रोक्ताः । अधुना गुणभेदा:प्रोच्यन्ते समानतन्त्रसिद्धान्तप्रक्रियया श्वेताम्बरशास्त्रसदृशाऽऽशाम्बरशास्त्रोपदर्शितराद्धान्तपद्धत्या
=
रा इति यावत् ।
म
“મુખ્યતે = વૃવિયતે દ્રવ્ય દ્રવ્યાન્તરાવ્ યૈ: તે શુ” (આ.વ.પૂ.૧૦,ા.૩૬..૨૪૨/વૃ.પૃ.૧૭૩) તિ आलापपद्धती देवसेनः कार्त्तिकेयानुप्रेक्षावृत्तौ च शुभचन्द्रः । पूर्वोक्तानि ( २ / १६) गुणलक्षणानि नेह विस्मर्तव्यानि। देवसेनवचनानुसारेण गुणस्य द्रव्यभेदकत्वं सिध्यति । तथाहि - ज्ञानादिगुणैः आत्मद्रव्यं पुद्गलादिभ्यो भिद्यते, रूपादिगुणैश्च पुद्गलद्रव्यं जीवादिद्रव्येभ्योऽतिरिच्यते इति । स्वाश्रयं द्रव्यं णि द्रव्यान्तराद् भिन्दाना गुणा उच्यन्त इति तदाशयः ।
का
अत एव द्रव्यप्रकाशका इमे भवन्ति । गुणलक्षण-कार्यनिरूपणाभिप्रायेण पञ्चाध्यायीप्रकरणे “द्रव्याश्रया गुणाः स्युर्विशेषमात्रास्तु निर्विशेषाश्च । करतलगतं यदेतैर्व्यक्तमिवाऽऽलक्ष्यते वस्तु ।। ” ( पञ्चा. નામનો સુંદ૨ ગુણ સૂક્ષ્મ છે. તેથી શ્રદ્ધાપૂર્વક જિનવચન દ્વારા તેનું જ્ઞાન કરવા યોગ્ય છે. (૧૧/૧) વ્યાખ્યાર્થ :- (તા.) આગમ વગેરેને અનુસરીને ૧૦ મી શાખામાં સંક્ષેપથી દ્રવ્યના ભેદોનું નિરૂપણ કર્યું. હવે ગુણના ભેદોનું નિરૂપણ સમાનતંત્રસિદ્ધાન્તપ્રક્રિયા દ્વારા કરવામાં આવે છે. સમાનતંત્ર = સમાન સંપ્રદાય તથા તેના શાસ્ત્રો. સિદ્ધાન્ત એટલે નિયમો. પ્રક્રિયા એટલે પદ્ધતિ. તેથી સમાનતંત્રસિદ્ધાન્તપ્રક્રિયાનો મતલબ એ થશે કે શ્વેતાંબર શાસ્ત્રો જેવા દિગંબર શાસ્ત્રોમાં બતાવેલા સિદ્ધાન્તોની પદ્ધતિ. તે મુજબ અહીં ગુણના ભેદો દર્શાવાય છે.
* ગુણની વ્યાખ્યા
स.
(“મુખ્યતે.) આલાપપદ્ધતિ નામના ગ્રંથમાં દિગંબર દેવસેનજીએ તથા કાર્તિકેયાનુપ્રેક્ષાવ્યાખ્યામાં દિગંબર શુભચન્દ્રજીએ ગુણની વ્યાખ્યા આ મુજબ બતાવેલ છે કે ‘એક દ્રવ્ય જેના દ્વારા બીજા દ્રવ્યથી જુદું પડાય, ભિન્ન સિદ્ધ કરાય તે ગુણ કહેવાય.' પૂર્વે બીજી શાખાના સોળમાં શ્લોકની વ્યાખ્યામાં ગુણલક્ષણો જણાવેલ છે તે અહીં ભૂલવા નહિ. દેવસેનજીના વચન દ્વારા ‘ગુણ દ્રવ્યભેદક છે’ - તેવું સિદ્ધ થાય છે. જેમ કે જ્ઞાનાદિ ગુણોના કારણે જીવ એ પુદ્ગલાદિથી ભિન્ન છે. તથા રૂપાદિ ગુણોના લીધે પુદ્ગલ એ જીવાદિ દ્રવ્યોથી અલગ છે. ‘દ્રવ્યમાં રહીને જે પદાર્થ પોતાના આશ્રયને બીજા દ્રવ્યથી ભિન્ન સિદ્ધ કરે તે ગુણ કહેવાય' - આવો દેવસેનજીનો આશય છે.
* ગુણ દ્રવ્યપ્રકાશક
(ત.) પોતાના આશ્રયને બીજા દ્રવ્યથી ભિન્ન સિદ્ધ કરવાનું સામર્થ્ય ગુણમાં હોવાના લીધે જ પ્રસ્તુત ગુણો દ્રવ્યના સ્વરૂપને દર્શાવનારા હોય છે. ગુણનું લક્ષણ અને ગુણનું કાર્ય જણાવવાના અભિપ્રાયથી જ પંચાધ્યાયીપ્રકરણમાં જણાવેલ છે કે ‘ગુણો દ્રવ્યમાં રહેનારા હોય છે. ગુણો વિશેષાત્મક હોય છે * ચિહ્નદ્રયમધ્યવર્તી પાઠ ફક્ત પાલિ.માં છે.
‹ ચિહ્નદ્રયમધ્યવર્તી પાઠ કો.(૯+૧૦+૧૧) + સિ.માં નથી.
