Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
११/५ • अस्तित्वं सत्तास्वरूपम् ।
१७१३ | તિહાં પ્રથમ અસ્તિસ્વભાવ તે નિજરૂપઈ = સ્વદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવસ્વરૂપઈ ભાવરૂપતાર્યો દેખો. જિમ પર 'વસ્તુચતુષ્ક અભાવઈ નાસ્તિત્વસ્વભાવ અનુભવિયઈ છઈ, “તિમ (પરિ) નિજભાવઈ ! અસ્તિત્વસ્વભાવ પણિ (અરથ) અનુભવિઈ (લેખો) છઈ.
તે માટઈ અસ્તિસ્વભાવ લેખઈ છઈ. ૧૧/પા अथ अस्तिस्वभावो ज्ञायते कथम् ?
उच्यते - नास्तित्वमिव = यथा नास्तित्वस्वभावः अपरद्रव्याद्यभावेन = अन्यद्रव्य-क्षेत्र-काल -भावाभावेन हेतुना ज्ञायते तथा अस्तिस्वभावं निजद्रव्यत्वेन उपलक्षणात् स्वकीयक्षेत्र-काल रा -भावैः चैव जानीहि । अयमाशयः - यथा परद्रव्याद्यभावेन ज्ञायमानो वस्तुस्वभावो नास्तिस्वभावं म ज्ञापयति तथा स्वद्रव्यादिसद्भावेन ज्ञायमानो वस्तुस्वभावोऽस्तिस्वभावं ज्ञापयति। ततश्च यथा । नास्तिस्वभावात् 'परद्रव्याद्यपेक्षया वस्तु नास्ति' इत्यनुभूयते तथाऽस्तिस्वभावात् ‘स्वद्रव्याद्यपेक्षया वस्तु अस्ति' इत्यनुभूयते । एतावताऽस्तिस्वभावकार्यमप्युपदर्शितम्। ततश्च अस्तिस्वभावसाफल्यम् । अत एव शास्त्रेषु द्रव्यस्यास्तिस्वभावः प्रतिपाद्यते। .
प्रकृते “स्वद्रव्यादिचतुष्टयेन परतस्तेनैव तद्धेतुना। भावाऽभावयुगात्मकस्तु कलशो जातस्तथा प्रत्ययाद् ।।" (जै.स्या.मु.१/२५ - पूर्वार्धः) इति जैनस्याद्वादमुक्तावल्यां यशस्वत्सागरोक्तिरपि भावनीयाः। શંકા :- (પ.) અસ્તિત્વભાવ કઈ રીતે જણાય ?
છે અતિવભાવ સફળ છે સમાધાન :- (ઉચ્યતે.) જેમ નાસ્તિત્વસ્વભાવનો અનુભવ પરકીય દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવના અભાવ દ્વારા થાય છે, તેમ અસ્તિસ્વભાવ સ્વકીય દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ દ્વારા જ અનુભવાય છે. એ જ વસ્તુની અંદર અસ્તિસ્વભાવ હોવામાં પ્રમાણ છે – એમ તમે સ્વીકારો. આશય એ છે કે - જેમ પરદ્રવ્ય વગેરેના અભાવની અપેક્ષાથી જણાતો વસ્તુસ્વભાવ વસ્તુના નાસ્તિસ્વભાવમાં સાક્ષી છે, તેમ સ્વદ્રવ્યાદિ દ્વારા કે જણાતો વસ્તુસ્વભાવ એ વસ્તુના અસ્તિસ્વભાવમાં સાક્ષી છે. નાસ્તિસ્વભાવના લીધે જેમ “પદ્રવ્યાદિની આ અપેક્ષાએ વસ્તુ નથી - તેવો અનુભવ થાય છે તેમ અસ્તિસ્વભાવના લીધે “સ્વદ્રવ્યાદિની અપેક્ષાએ જ વસ્તુ છે' - તેવો અનુભવ થાય છે. આવું કહેવા દ્વારા અસ્તિસ્વભાવનું કાર્ય પણ જણાવાઈ ગયું. આ આમ વસ્તુનો અસ્તિસ્વભાવ લેખે લાગે છે. તેથી જ શાસ્ત્રોમાં દ્રવ્યનો અસ્તિસ્વભાવ જણાવેલ છે.
(પ્ર.) પ્રસ્તુતમાં જૈનસ્યાદ્વાદમુક્તાવલીમાં યશસ્વત્સાગરજીએ જે જણાવેલ છે તેના ઉપર પણ ઊંડાણથી સકારાત્મક (હકારાત્મક) વિભાવના કરવા જેવી છે. ત્યાં તેમણે દર્શાવેલ છે કે “સ્વદ્રવ્યાદિ ચતુષ્ટયની અપેક્ષાએ કળશ (ઘડો) ભાવાત્મક ઉત્પન્ન થયેલો છે તથા પરદ્રવ્યાદિ ચતુષ્કની દૃષ્ટિએ તે અભાવસ્વરૂપે ઉત્પન્ન થયેલ છે. તેવા પ્રકારની પ્રતીતિ થવાના લીધે તે ભાવાભાવઉભયાત્મક છે.” '... ચિતદ્વયમધ્યવર્તી પાઠ પુસ્તકોમાં નથી. આ.(૧)માં છે. • કો.(૧૧)માં “ભાવઈ પાઠ. આ કો. (૧૦+૧૧)માં નાસ્તિ સ્વભાવ પાઠ છે. જ... ચિતદ્વયમધ્યવર્તી પાઠ કો.(૯) + ધ. + સિ.માં નથી.
