Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 216

१८२६ ० अभव्यत्वविरहे द्रव्यान्तरतापादनम् ।
११/११ રી અનઈ અભવ્ય સ્વભાવ (વિણ=) ન માનિઈ, તો દ્રવ્યનઈ સંયોગઈ દ્રવ્યાંતરપણું (થાઈ) થયું સ જોઈએ, જે માટઈ ધર્માધર્માદિકનઈ જીવ-પુદ્ગલાદિકનઈ એકાવગાહનાવગાઢકારણઈ કાર્યસંકર, प द्रव्यान्तरता भवेत् = स्यात् । तथाहि - भव्यस्वभावैकान्ताभ्युपगमे समानाकाशप्रदेशावगाहनाऽवगाढ__ त्वाद् धर्मास्तिकायादिद्रव्यसंयोगेन जीव-पुद्गलयोरपि धर्मास्तिकायादिरूपेण परिणमनं स्यात्, धर्मा
दिद्रव्याणाञ्च जीवादिरूपेण। तथा च धर्मादीनामिव जीवस्य जडत्वं पुद्गलस्य चाऽमूर्त्तत्वादिकं म स्यात्, धर्मादीनां वा जीवस्येव चेतनत्वं पुद्गलस्येव च रूपित्वं प्रसज्येत । शे “भव्यत्वाऽभावे विशेषगुणानाम् अप्रवृत्तिः। अभव्यत्वाऽभावे द्रव्यान्तराऽऽपत्तिः” (न.च.सा.पृ.१६८) के इति नयचक्रसारे देवचन्द्रवाचकोक्तिरप्यत्रानुसन्धेया । । ततश्च कार्यसाङ्कर्यमपि सुदुर्निवारम् । तथाहि - जीवस्य पुद्गलस्य च गति-स्थित्याधुपष्ट
સંયોગ થવાથી એક દ્રવ્ય બીજા દ્રવ્યરૂપે બની જશે. તે આ રીતે સમજવું - જો દ્રવ્યમાં એકાત્તે ભવ્ય સ્વભાવ જ માનવામાં આવે તો જે આકાશપ્રદેશોમાં ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યો અવગાહીને રહેલા છે, તે જ આકાશપ્રદેશોમાં જીવ અને પુદ્ગલ પણ રહેલા છે. તેથી તેઓનો પરસ્પર સંયોગ તો થાય જ છે. તે કારણે ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યનું જીવાદિ સ્વરૂપે પરિણમન થશે. તેવું બને તો ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્ય જેમ જડ છે તેમ જીવ પણ જડ થઈ જશે. તથા ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્ય જેમ અમૂર્ત છે તેમ પુગલો પણ અમૂર્ત = અરૂપી થઈ જશે. અથવા તો ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્યો જીવની જેમ ચેતન બની જશે. અને પુદ્ગલની જેમ મૂર્ત = રૂપી બની જશે.
ભવ્ય-અભવ્યસ્વભાવ ન હોય તો સમસ્યા સર્જાય છે (ભવ્ય) નયચક્રસાર ગ્રંથમાં ઉપાધ્યાય શ્રીદેવચન્દ્રજી મહારાજે આ અંગે મનનીય વાત કરેલી છે. તે તે પણ અહીં અનુસંધાન કરવા યોગ્ય છે. ત્યાં જણાવેલ છે કે “જો દ્રવ્યમાં ભવ્યસ્વભાવ ન હોય
તો ગતિસહકાર, સ્થિતિસહકાર, અવગાહદાન, જ્ઞાયકતા, વર્ણાદિ સ્વરૂપ પંચાસ્તિકાયના વિશેષ ગુણની શ પ્રવૃત્તિ જ ન થઈ શકે. તથા વિશેષગુણની પ્રવૃત્તિ વિના તો દ્રવ્ય પોતાનું કાર્ય ન જ કરી શકે. તથા દ્રવ્ય જો સ્વકાર્ય ન કરે તો તે દ્રવ્ય વ્યર્થ બને. તથા દ્રવ્યમાં જો અભવનરૂપ અભવ્યસ્વભાવ ન હોય અને એકલો ભવ્યસ્વભાવ જ હોય તો નવા-નવા સ્વરૂપે પલટાઈને તે દ્રવ્ય દ્રવ્યાન્તરસ્વરૂપ બની જાય. જીવ અજીવ બની જાય. તેથી દ્રવ્યત્વ, સત્ત્વ, પ્રમેયત્વ, જીવવાદિ ધર્મસ્વરૂપે અભવ્યસ્વભાવ માનવો જોઈએ. તેના પ્રભાવે જ જીવ કદાપિ અદ્રવ્ય, અસત, અપ્રમેય કે અજીવ વગેરે સ્વરૂપે બનતો નથી પણ જીવસ્વરૂપે જ રહે છે. તથા ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યો કદાપિ ચેતન બનતા નથી કે રૂપી બનતા નથી.”
a કાર્યસાંકર્ય દોષ a (તાશ્વ) અભવ્યસ્વભાવનો ઈન્કાર કરી, સર્વ દ્રવ્યોમાં કેવલ ભવ્યસ્વભાવનો સ્વીકાર કરવાના લીધે ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્ય ચેતન અને રૂપી થવાથી તથા જીવ-પુગલ ક્રમશઃ જડ અને અરૂપી થવાથી * આ.(૧)માં “શુન્યભાવ વિગર ભવ્યસ્વભાવ અને અભવ્ય સ્વભાવ ન માનીઈ તો દ્રવ્યને રૂપાંતર સંયોગપણું થયું જોઈએ’ પાઠ. # કો.(૧૩)માં રૂપાંતર...' પાઠ.