Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 83

११/४
* स्थूलदृष्ट्या आत्मादेः विशेषगुणचतुष्कशालित्वम्
१६९३
“જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, વીર્ય એ ૪ આત્મવિશેષગુણ, સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ એ ૪ પુદ્ગલ વિશેષગુણ.’ એવરના વિશેષ ગુણ જે સૂત્ર (ભાખિયા=) કહ્યા, તે (=એહ) સ્થૂલ વ્યવહારઈ જાણવું.
एतेन चेतनत्वादीनां सामान्यगुणत्वे विशेषगुणा द्वादश, विशेषगुणत्वे वा सामान्यगुणाः षडेवेति प एकान्तोऽपि प्रत्याख्यातः, उपाधिभेदेन उभयत्रैव तेषां समावेशात् । ततश्च सुष्ठुक्तं बृहन्नयचक्रे “વ્વાળ સદમૂવા સામળ-વિસેસવો મુળા જેવા સવ્વેસિ સામળા વદળિયા, સોત્તમ વિસેત્તા ।।” (વૃ.ન.વ.99) કૃતિા
કહેવા
देवसेनेन आलापपद्धतिप्रमुखग्रन्थे 'ज्ञान- दर्शन - सुख - वीर्याभिधानाः चत्वार एव आत्मन विशेषगुणाः स्पर्श-रस-गन्ध-वर्णाख्याश्च चत्वार एव पुद्गलद्रव्यस्य विशेषगुणा' इत्यादि यदुक्तं तद् इदं स्थूलव्यवहृत्या = स्थूलव्यवहारनयानुसारेण विज्ञेयम्, येन कारणेन सौक्ष्म्येण = सूक्ष्मदृष्ट्या तु विशेषगुणा अनन्ताः भवन्ति ।
र्णि
सूत्राणि = आगमसूत्राणि खलु विवक्षाभेदेन बहुस्वभावाश्रयतया नानाभेदभिन्नतया विशेषगुणान् का ઉપાધિભેદથી વિભિન્ન વિભાગમાં સમાવેશ
(તેન ચેત.) ચૈતન્ય વગેરે સામાન્ય ગુણ છે કે વિશેષ ગુણ ? જો તે સામાન્ય ગુણ હોય તો તેની વિશેષ ગુણમાંથી બાદબાકી થવાથી વિશેષ ગુણ ફક્ત ૧૨ જ રહેશે, ૧૬ નહિ. તથા જો તે ચૈતન્યાદિ ચારેય વિશેષ ગુણ સ્વરૂપ હશે તો સામાન્ય ગુણોમાંથી તેની બાદબાકી થવાથી સામાન્ય ગુણો છ જ રહેશે, દસ નહિ” આમ બોલનારા એકાન્તવાદીનું પણ ઉપરોક્ત કથન દ્વારા નિરાકરણ થઈ જાય છે. કારણ કે અનુગતબુદ્ધિજનકત્વ અને વ્યાવૃત્તિબુદ્ધિજનકત્વ સ્વરૂપ જુદી-જુદી ઉપાધિની અવચ્છેદકધર્મની વિવક્ષાથી તે ચારેય સામાન્યગુણસ્વરૂપ અને વિશેષગુણસ્વરૂપ બની શકે છે. તેથી તે ચારેયનો સામાન્યગુણવિભાગમાં અને વિશેષગુણવિભાગમાં પ્રવેશ થઈ શકે છે. આમ સામાન્ય ગુણો ૧૦ અને વિશેષ ગુણો ૧૬ થાય છે. તેથી બૃહદ્ભયચક્ર ગ્રંથમાં સરસ વાત કરી છે કે ‘દ્રવ્યોમાં જે સહભાવી ધર્મો હોય તેને ગુણ કહેવાય. તે સામાન્યરૂપે અને વિશેષરૂપે જાણવા. સર્વ દ્રવ્યોમાં કુલ સામાન્ય ગુણો દસ તથા વિશેષ ગુણો સોળ કહેવાયેલા છે.'
CL
સ
દેવસેનમત સ્થૂલવ્યવહારસંમત ઊ
નામના ફક્ત
(વેવલેને.) દિગંબર દેવસેનજીએ આલાપપદ્ધતિ વગેરે ગ્રંથોમાં ‘જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, શક્તિ આ નામના ફક્ત ચાર વિશેષ ગુણો જ આત્મામાં રહે છે. તથા સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ ચાર વિશેષ ગુણો જ પુદ્ગલ દ્રવ્યના વિશેષગુણ છે’ - ઈત્યાદિ જે વાત કરેલ છે, અપેક્ષાએ જાણવી. કારણ કે સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિથી તો વિશેષગુણો અનંતા થાય છે. સૂક્ષ્મ દૃષ્ટિએ વિશેષ ગુણો અનંતા
સ્થૂલ વ્યવહારનયની
#
(સૂનિ.) ખરેખર આગમસૂત્રો અનેક સ્વભાવના આધાર સ્વરૂપે વિશેષગુણોને જણાવે છે. જુદી
- ચિહ્નદ્રયમધ્યવર્તી પાઠ પુસ્તકોમાં નથી. આ.(૧)માં છે.
1. द्रव्याणां सहभूताः सामान्य- विशेषतो गुणा ज्ञेयाः । सर्वेषां सामान्या दश भणिताः, षोडश विशेषाः । ।