Book Title: Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05
Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh
View full book text
________________
१९५२ • अवशिष्टप्रमाणलक्षणनिर्देशः :
१२/१४ (९७) द्वैतवेदान्तमते यथार्थज्ञान-तत्साधनानां प्रमाणत्वम् इति,
(९८) सर्वतन्त्रसिद्धान्तपदार्थलक्षणसङ्ग्रहे गौरीशङ्करेण “विवादनिर्णयसाधनं = प्रमाणम्” (स.त.सि. ૨ ૫.૪.પૃ.9રૂ૬) રૂતિ પામપ્રયેળ, = (33) તત્રેવ “ર્તવ્યનિશ્વાયર્વ પ્રમ” (.ત.શિ.પ..H.J.9રૂ૬) તિ બન્યામાળ,
(१००) तत्रैव “व्यापारवत्तासम्बन्धेन प्रमितिविभाजकोपाध्यवच्छिन्नाऽसाधारणकारणं = प्रमाणम्" ' (.ત.વિ.પ.ર.સ.પૃ.૭૩૬) રૂતિ રૂતરામપ્રાયેTI
स्वतन्त्र-समानतन्त्र-परतन्त्रवचनसमन्वयेन नानानुयोगानुसारेण प्रमाणलक्षणनिश्चयः कार्यः ।
इह तु तस्य प्रासङ्गिकत्वात्, सम्मतितर्कवृत्ति-स्याद्वादरत्नाकरादी (स.त.भाग-४/काण्ड-२/गा.१ वृ.पृ.५१८, का स्या.र.१/२) विस्तरेण निष्टङ्कितत्वात्, ग्रन्थगौरवभयाच्च नोपदर्शनं क्रियते ।
साम्प्रतं प्रकृतं प्रस्तुमः। सुनय-प्रमाणैः अर्थाधिगम आवश्यकः, अन्यथा एकस्मिन्नेवाऽस्ति(૭) દ્વૈતવેદાન્તના અભિપ્રાયથી, અર્થાનુસારી જ્ઞાન અને તેના સાધનો = પ્રમાણ
(૯૮) સર્વતંત્રસિદ્ધાન્તપદાર્થલક્ષણસંગ્રહમાં ગૌરીશંકર ભિક્ષુ અમુક વિદ્વાનોના મતે એમ જણાવે છે કે “વિવાદ ઊભો થાય ત્યારે નિર્ણયાત્મક ચુકાદો આપવાનું સાધન હોય, તે પ્રમાણ કહેવાય.”
(૯૯) તે જ ગ્રંથમાં તેઓ અન્ય મનીષી તરફથી એમ દર્શાવે છે કે “કર્તવ્યનો નિશ્ચય કરાવે તેને પ્રમાણ જાણવું.'
(૧૦૦) સર્વતંત્રસિદ્ધાન્તપદાર્થલક્ષણસંગ્રહમાં જ ગૌરીશંકર અપર વિદ્વાનોનો મત આ મુજબ જણાવે છે કે “પ્રમિતિવિભાજક ઉપાધિથી અવચ્છિન્ન = વિશિષ્ટ એવી છે જે પ્રમા હોય, તેનું વ્યાપારવત્તાસંબંધથી સ જે જે અસાધારણ કારણ બને તે પ્રમાણ કહેવાય. ચાક્ષુષાદિ પ્રમાના અસાધારણ કારણભૂત ઈન્દ્રિય" વિષયસંબંધાદિ વ્યાપારમાં અતિવ્યાપ્તિ ન આવે તે માટે વ્યાપારવત્તાસંબંધથી કારણતા જણાવી છે. ચાક્ષુષાદિ dી પ્રત્યક્ષ પ્રત્યે મન વ્યાપારવત્તાસંબંધથી કારણ હોવાથી તેમાં અતિવ્યાપ્તિ ન આવે તે માટે “અસાધારણ” એવું કારણનું વિશેષણ લગાડેલ છે.”
(સ્વ.) સ્વદર્શનના વચનો (૧ થી ૨૭), સમાનતંત્રના વચનો (૨૮ થી ૪૨) તથા પરદર્શનના વચનો (૪૩ થી ૧૦૦) – આ બધાનો સમન્વય કરીને પ્રાજ્ઞ પુરુષોએ જુદા-જુદા અનુયોગ મુજબ પ્રમાણના લક્ષણનો નિર્ણય કરવો.
આ પ્રમાણલક્ષણપરીક્ષાનો અતિદેશ , (રૂ.) (૧) અહીં તો પ્રમાણલક્ષણનિશ્ચય પ્રાસંગિક હોવાથી, (૨) સમ્મતિતર્કવૃત્તિ, સ્યાદ્વાદરત્નાકર વગેરે ગ્રંથમાં પ્રમાણલક્ષણનો નિશ્ચય વિસ્તારથી કરેલો હોવાથી અને (૩) ગ્રંથગૌરવનો ભય હોવાથી જુદા-જુદા ગ્રંથોમાં દર્શાવેલ પ્રમાણલક્ષણોની મીમાંસા કરવા પૂર્વક પ્રમાણનું લક્ષણ અહીં જણાવતા નથી.
છે નિરપેક્ષ એકાન્તપક્ષને છોડીએ છે (સગ્ન.) હવે પ્રસ્તુત વિષયને અમે રજૂ કરીએ છીએ. તે આ મુજબ - સુનયો અને જુદા-જુદા પ્રમાણો
