Dravya Gun Paryayno Ras Dravyanuyog Paramarsh Part 05

Author(s): Yashovijay
Publisher: Shreyaskar Andheri Gujarati Jain Sangh

Page 268

१८७४
ॐ पञ्चमविशेषस्वभावप्रतिपादनम् ।
१२/४ ી એકપ્રદેશ સ્વભાવ , તે કહિયઈ જે એકત્વપરિણતિ અખંડ આકાર બંધ કહતા સન્નિવેશ, તેહનો 2. નિવાસ ભાજનપણું. /૧૨/૪
“न रूपं न रसो गन्धो न, न स्पर्शो न चाकृतिः। यस्य धर्मो न शब्दो वा तस्य का नाम मूर्त्तता? ।। दृशाऽदृश्यं हृदाऽग्राह्यं वाचामपि न गोचरः। स्वप्रकाशं हि यद्रूपं तस्य का नाम मूर्तता ?।।” (अ.सा.१८/ रा ३७-३८) इति अध्यात्मसारे निश्चयनयमतानुसारेण यशोविजयवाचकैः यदुक्तं तदिहानुसन्धेयम् । म एतेन “मूर्तस्यैकान्तेनाऽऽत्मनो मोक्षस्याऽनवाप्तिः स्याद्” (आ.प.पृष्ठ-१४) इति आलापपद्धतिवचनम्, र्श “मूर्तस्यैकान्तेनाऽऽत्मनो न मोक्षावाप्तिः स्याद्” (बृ.न.च.६९/पृ.३७) इति बृहन्नयचक्रवृत्तिवचनञ्च व्याख्यातम् । क (५) पञ्चमं विशेषस्वभावमाचष्टे - अखण्डबन्धभाजनम् = अखण्डैकाकारपरिणामसन्निवेशनिवासो
हि एकप्रदेशभावत्वम् = एकप्रदेशस्वभावः उच्यते। अखण्डैकाकारपरिणामसम्बन्धवत्त्वं द्रव्यार्थादेशेन
एकप्रदेशित्वमुच्यते । एकाऽखण्डस्कन्धाकारपरिणतिसम्बन्धशालित्वादेव हि 'धर्मास्तिकायः एकः', का 'अधर्मास्तिकाय एक' इत्यादिकं व्यवह्रियते । દ્રવ્યસ્વભાવપ્રકાશ ગ્રંથના સંદર્ભ મુજબ, પરમાર્થથી અંતરંગ અમૂર્તસ્વભાવને સ્વીકારવો જ જોઈએ.
# નિશ્ચયથી આત્મા મૂર્ત નથી ! (“ર á) “જેને રૂપ, રસ, ગંધ, સ્પર્શ, સંસ્થાન કે શબ્દ - આ ગુણધર્મો ન હોય તે આત્મામાં મૂર્તતા ક્યાંથી હોય ? આંખથી દેખાય નહિ, મનથી પકડાય નહિ, વાણીનો પણ વિષય ન બને એવું સ્વપ્રકાશાત્મક જેનું સ્વરૂપ હોય, તે આત્મામાં મૂર્તતા ક્યાંથી હોય?” ન જ હોય. આ પ્રમાણે નિશ્ચયનયને અનુસરીને અધ્યાત્મસાર ગ્રંથમાં મહોપાધ્યાય શ્રીયશોવિજય મહારાજે જે કહેલું છે, તેનું અહીં વિજ્ઞ વાચકોએ દઢપણે અનુસંધાન કરવું.
* એકાન્તતઃ મૂર્વ આત્મા અમાન્ય જ (ક્તન) આલાપપદ્ધતિ ગ્રંથમાં પણ જણાવેલ છે કે “એકાન્ત મૂર્તસ્વભાવવાળા આત્માને મોક્ષ ક્યારેય Cી મળી નહિ શકે.' બૃહદ્યચક્રવૃત્તિમાં પણ જણાવેલ છે કે “આત્મામાં સર્વથા મૂર્ણત્વ જ માનવામાં આવે તો આત્માને મોક્ષની પ્રાપ્તિ નહિ થાય. આ બન્ને શાસ્ત્રવચનની પણ ઉપરોક્ત રીતે વ્યાખ્યા થઈ જાય છે.
જ એકપ્રદેશસ્વભાવની પ્રરૂપણા જ (૫) ગ્રંથકારશ્રી હવે પાંચમાં વિશેષ સ્વભાવની વ્યાખ્યા કરે છે. પાંચમા વિશેષ સ્વભાવનું નામ છે એકપ્રદેશસ્વભાવ. અખંડ એકાકાર પરિણામના સન્નિવેશથી યુક્તપણે તે એકપ્રદેશસ્વભાવ કહેવાય છે. અખંડ એકાકાર પરિણામનો સંબંધ પોતાનામાં હોવો તે જ સ્વગત એકપ્રદેશિત્વસ્વભાવ છે. આ પ્રમાણે દ્રવ્યાર્થનય કહે છે. એકપ્રદેશસ્વભાવના લીધે “ધર્માસ્તિકાય એક છે, અધર્માસ્તિકાય એક છે' - ઈત્યાદિ વ્યવહાર પ્રવર્તે છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ધર્માસ્તિકાય વગેરે દ્રવ્ય એક અખંડ સ્કંધાકારે પરિણમેલ છે. એક અખંડ સ્કંધાકારપરિણતિની રચના ધરાવવી તે જ તેનો એકપ્રદેશસ્વભાવ. તેના લીધે જ “આ એક દ્રવ્ય છે' - આવો વ્યવહાર ધર્માસ્તિકાય વગેરેમાં થાય છે.