________________
| દ્વિપદ તે મનુષ્યો અને ચતુષ્પદ એટલે ચાર પગવાળા તિર્યંચો. તેના પર રીસ ચડવાથી, તેને આકરો – સહન ન કરી શકે તેવો ઘાવ એટલે પ્રહાર – ઘાલ્યો એટલે કર્યો કે જેથી કદાચ તે મરી પણ જાય, એ પ્રથમ અતિચાર. ગાઢ – આકરાં દોરડાં વિગેરેનાં બંધનવડે દ્વિપદ કે ચતુષ્પદને બાંધ્યા કે જેથી તે હાથપગ હલાવી પણ ન શકે, શ્વાસ પણ લઈ ન શકે, તેથી વખતે તેનું મરણ પણ થાય એ બીજો અતિચાર. અધિક – ઉપાડી શકે તે કરતાં વધારે, તેની ઉપર અથવા ગાડા વિગેરેમાં ભાર ઘાલ્યો એટલે નાખ્યો – ભર્યો – ઉપડાવ્યો – ખેંચાવ્યો એ ત્રીજો અતિચાર. તેમજ નિલંછન કર્મ તે તેના નાક-કાન વીંધાવવા, વૃષણ કપાવવા, નપુંસક કરવા, પુંછડી કપાવવા – ઈત્યાદિ અનેક જાતિના પશુઓ પ્રત્યે વર્તન કર્યું એ ચોથો અતિચાર. વેળાએ – યોગ્ય વખતે જનાવરને – ગાય, ભેંશ, બળદ, ઘોડા વિગેરેને ચારો નાખવો જોઈએ, પાણી પાવું જોઈએ, તેમ ન કરવાથી કેટલીક વખત તે જીવો સુધા-તૃષાથી પીડિત થઈને મરણ પણ પામી જાય છે. કોઈની પાસે લેણું હોય અથવા કોઈનું દેવું હોય ત્યારે તે લેણદાર તેમજ દેવાદાર માણસ પોતાનો નિકાલ લાવવા માટે ઘરે આવીને લાંઘે છે – ઉપવાસ કરે છે તે વખતે તેને લાંઘવા દીધો અને તેને જમાડ્યા સિવાય પોતે જમ્યા. લેણદાર અથવા દેવાદારને પાસે રહીને બીજા પાસે માર મરાવ્યો અથવા કોર્ટમાં દાવો – ફરિયાદ કરી તેને પ્રથમ કાચી કેદમાં ને પછી પાકી કેદમાં નખાવ્યો. આનો સમાવેશ પાંચમા અતિચારમાં થાય છે.
૪૫
