________________
ન હોય. એટલે લબ્ધિ-પર્યાપ્ત ચરિન્દ્રિયાદિને ઇંદ્રિયપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી બાકીની સ્વયોગ્ય સર્વપર્યાપ્તિ પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી અપર્યાપ્તાવસ્થામાં ચક્ષુ હોવા છતાં ચક્ષુદર્શનોપયોગ હોતો નથી. એટલે પર્યાપ્તનામકર્મના ઉદયવાળા કરણ-અપર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિયાદિને ત્રણ જ ઉપયોગ હોય છે.
પંચસંગ્રહકાર ભગવંતનું એવું માનવું છે કે, ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયાપછી ચઉરિન્દ્રિયાદિને ચક્ષુરિન્દ્રિય તૈયાર થઇ જાય છે, તે વખતે જ તે ઇન્દ્રિય સ્વકાર્ય કરવામાં સમર્થ હોવાથી અપર્યાપ્તાવસ્થામાં જ તે ઇન્દ્રિયનો ઉપયોગ હોય છે. એટલે લબ્ધિપર્યાપ્તચરિન્દ્રિયાદિ જીવોને ઇન્દ્રિયપર્યાપ્તિ પૂર્ણ થયા પછી અપર્યાપ્તાવસ્થામાં ચક્ષુદર્શનોપયોગ હોય છે. એટલે પર્યાપ્તનામકર્મના ઉદયવાળા કરણ-અપર્યાપ્તચરિન્દ્રિયાદિ જીવોને ચાર ઉપયોગ હોય છે.
કર્મગ્રન્થકાર ભગવંતના મતે લબ્ધિ-અપર્યાપ્તચઉરિન્દ્રિયાદિને ચક્ષુદર્શનોપયોગ હોતો નથી પણ સિદ્ધાંતકાર ભગવંતે લબ્ધિઅપર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિયાદિમાં ચક્ષુદર્શન માનેલું છે. તેથી લબ્ધિઅપર્યાપ્ત ચઉરિન્દ્રિયાદિજીવોને પણ ચક્ષુદર્શનોપયોગ હોય છે.
કરણ-અપર્યાપ્તસંશીમાં અ૫૦દેવ-અપના૨ક અને અ૫૦ મનુષ્ય- અપસંજ્ઞીતિર્યંચનો સમાવેશ થાય છે. તેમાંથી સમ્યક્ત્વ વિનાના દેવ-નારકને વિગ્રહગતિમાં વિભંગજ્ઞાન, મતિ-અજ્ઞાન, શ્રુત-અજ્ઞાન હોય છે અને સમ્યગ્દષ્ટિ દેવ-નારકને અને તીર્થંકરને વિગ્રહગતિમાં મતિજ્ઞાન,
(૯) પૂજ્ય શ્રી ચંદ્રમહત્તરાચાર્યમહારાજે કહ્યું છે કે, રાપર્યાપ્તિિન્દ્રયપર્યાપ્તૌ સાં તેષાં ચક્ષુર્શન મવતિ । (પંચસંગ્રહના પહેલા દ્વારમાં ગાથા નં. ૮ની સ્વોપજ્ઞટીકા) (૧૦) સૈદ્ધાન્તિાસ્તુ —પર્યાપ્તવે પિ તેવુ ચક્ષુર્વર્શન મર્ચન્ત તિ । (ચોથાકર્મગ્રંથમાં ગાથા નં. ૬ નંદનમુનિકૃત ટીકા).
૪૬
