________________
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
૧૭
એ જ પ્રમાણે અજ્ઞાની માને છે કે જ્ઞાનીએ સંપત્તિનો ત્યાગ કર્યો અને વનપ્રયાણ કર્યું, પણ જ્ઞાની કહે છે કે તે અજ્ઞાનીજનો! તમે જેને સંપત્તિ માનો છો, તે સંપત્તિ છે જ નહિ, તે તો મહાવિપત્તિ છે. જો અમે બે નંબરના વૈભવનો (છ દ્રવ્યમાં પુદગલ બીજા નંબરે છે) ત્યાગનકર્યો હોત તો ચારગતિરૂપ સંસારની કેદ અનંતકાળ સુધી ભોગવવી પડતી તેથી તમે પણ જેમ બને તેમ શીધ્રાતિશીષ જાગૃત થઈને તેનો ત્યાગ કરો.
વિષય લોલુપી મનુષ્યની વિષયાસક્તિ વિષે વિશેષ શું કહેવું? સંસ્કૃત કવિ શ્રી ભર્તૃહરિએ કહ્યું છે કે સારું છે કે મનુષ્ય ઘાસ નથી ખાતો, નહીં તો પશુને ઘાસ પણ ન મળત. જ્ઞાની કહે છે કે વિષયાસક્તિ છોડીને એક પણ અપ્રયોજનભૂત પરમાણુ પોતાના ઘરમાં રાખવો નહીં. ત્યાં એમ વિચાર ન કરવો કે પરમાણુ આપણા જ્ઞાનનો વિષય બની શકતો નથી, અમે પરમાણુને ગ્રહણ કર્યા જ નથી, માત્ર સ્કંધને જ ગ્રહણ કર્યા છે. જ્ઞાની કહે છે કે એક પરમાણુને ગ્રહણ કરવાનો ભાવ પણ આત્મા માટે અહિતકારી છે, તો પરમાણુના સમુહરૂપ સ્કંધોને ગ્રહણ કરવાનો ભાવ હિતકારી કેવી રીતે હોય? વ્યવહારનયથી અજ્ઞાનીએ મુખ્ય બંને પ્રકારના સ્કંધોને ગ્રહણ કર્યા છે, જ્ઞાનાવરણાદિ સૂક્ષ્મ સ્કંધો (દ્રવ્યકમ) તથા શરીર, ઘર, ગાડી વગેરે સ્થળ સ્કંધો (નોકમ). આ બંને કર્મોનું મૂળકારણ રાગાદિ વિલ્પ (ભાવકર્મ) છે.
કોઈ જીવ એમ વિચાર કરે છે કે પુણ્યના ઉદયથી પ્રાપ્ત થયેલી અનુકૂળતા ક્ષણિક છે, એમ લાગતા તેને તેનો વિયોગ થયા પહેલા જ ભોગવી લેવાની વૃત્તિ ઉઠવા લાગે છે તથા કોઈ જીવને સમજણપૂર્વક ત્યાગવાના ભાવ ઉત્પન્ન થાય છે. જેમ કે કોઈ વ્યક્તિ પાસે આજે ૧ લાખ રૂપિયા છે, તેને એમ વિચાર આવે છે કે ચોર આવીને ૧ લાખ રૂપિયા ચોરી જાય તેના પહેલા અત્યારે જ ભોગવી લઉં, જ્યારે કોઈને એવો વિચાર આવે છે કે ચોર આવીને ૧ લાખ રૂપિયા ચોરી જાય તેના પહેલા અત્યારે જ દાનમાં આપી દઉં. શણિકપણું જણાતા કોઈ સંસારમાર્ગે, તો કોઈ મોક્ષમાર્ગે પ્રયાણ કરે છે.
