________________
ક્ષણિકનો બોધ અને નિત્યનો અનુભવ
માંસ ભક્ષણ કરનારને સમ્યગ્દર્શનની પ્રાપ્તિ પણ થઈ શકતી નથી. જ્યારે બીજી બાજુ કેવળી ભગવાનને શ્વાસોચ્છવાસની ક્રિયારૂપ વાયુકાય જીવ પણ શરીરમાં જાય છે તો પણ કેવળજ્ઞાનને આંચ આવતી નથી.
૪૯
જેમ હિન્દુસ્તાન અમેરિકા જઈ શકતું નથી પણ હિન્દુસ્તાની અમેરિકા જઈ શકે છે. એક દ્રવ્ય અન્ય દ્રવ્યરૂપે પરિણમિત થતું નથી, તથા થઈ શકતું પણ નથી પરંતુ જીવની માન્યતા પરપદાર્થમાં પોતાપણારૂપે થઈ શકે છે.
જ્ઞાનની પર્યાયમાં ક્ષણિકપણાનું જ જણાવું એ વિકલ્પ છે. આત્મદ્રવ્યની જ્ઞાનની પર્યાયમાં આત્મા જણાતો નથી એ જ દુઃખ છે. જેમ કોઈ પ્રેમિકાના પ્રેમીની યાદ વિસ્તૃત થઇ ગઇ હોય તો પ્રેમિકાની એ ઇચ્છા હોય છે કે મારા પ્રેમીની યાદ પાછી આવે અને એની યાદમાં હું પાછી આવું એ જ પ્રમાણે મુમુક્ષુની એ ભાવના હોય છે આત્માની પર્યાય શુદ્ધરૂપે પરિણમે એટલે અજ્ઞાન ટળીને સમ્યજ્ઞાન પ્રગટે તથા સમ્યજ્ઞાનમાં આત્મા જણાય.
ત્યાં પ્રેમિકા એમ પણ ઇચ્છે છે કે મારા પ્રેમીની યાદ પાછી આવ્યા બાદ મારો પ્રેમી મને જ જાણે, પર સ્ત્રીને ન જાણે. એ જ પ્રમાણે શાની સમ્યગ્નાન પ્રગટ થતાં નિજ આત્માને જ જાણે એ જ સુખ છે. રાગાદિ વિકલ્પોને જાણવા અને પોતાના આત્માને ન જાણવો તે દુઃખ છે.
ત્યાં પ્રેમી તથા પ્રેમિકા એક સાથે હોવા છતાં એક સાથે નથી કારણ કે પ્રેમીને પ્રેમિકાનું જ્ઞાન નથી તે જ પ્રમાણે આત્માની પર્યાય તથા આત્મા એક સાથે હોવા છતાં એક સાથે નથી, કારણ કે પર્યાય સ્વભાવનું લક્ષ કરતી નથી.
જે પદાર્થમાં પોતાપણું થાય છે તે પદાર્થ સહજ સાચો ને સારો થઈ જાય છે. સમ્યગ્દર્શન થતાં જ્ઞાન અને ચારિત્ર સહજ સમ્યક્ થઈ જાય છે.
