________________
[૫] અવસ્થાત્રિક:
૧. પિંડસ્થ અવસ્થા - ભગવાનની છદ્મસ્થ અવસ્થા ચિંતવવી. એના ત્રણ ભેદ છે.
(૧) જન્મ અવસ્થા : પ્રભુપ્રતિમાનું જે પરિકર હોય છે તે પરિકરમાં પ્રભુના મસ્તક ઉપર હાથી ઉપર બેઠેલા અને હાથમાં કળશો લઈને દેવો પ્રભુને અભિષેક કરતા હોય છે, તેનું ધ્યાન કરી જન્મ અવસ્થા ભાવવી. કારણ કે જન્મ વખતે દેવો તથા ૬૪ ઇન્દ્રો મેરુ પર્વત ઉપર પ્રભુને લઈ જઈ મોટા કળશોમાં અનેક તીર્થનાં જળ ભરી પ્રભુનો જન્માભિષેક કરે છે.
(૨) રાજ્ય અવસ્થા : પાષાણના પરિકરમાં કોતરેલા માલાધારી દેવોનું ધ્યાન કરી રાજ્ય અવસ્થા ભાવવી. પ્રભુ નીરાગપણે રાજ્ય પદ ગ્રહણ કરે છે. પુષ્પમાળાએ રાજભૂષણ છે. પુષ્પમાળા શબ્દથી આભરણો એ પણ રાજભૂષણ છે.
(૩) શ્રમણ અવસ્થા: પ્રતિમાજીનું મસ્તક અને મુખ એટલે દાઢી મૂછનો ભાગ કેશરહિત હોય છે તેનું ધ્યાન કરી શ્રમણ અવસ્થા ભાવવી. પ્રભુ જ્યારે દીક્ષા ગ્રહણ કરે ત્યારે પંચમુષ્ટિ લોચ કરે છે.
૨. પદસ્થ અવસ્થા : પાષાણના પ્રતિમા ઉપર ૧. કળશધારી દેવની બે બાજુએ કોતરેલાં પાંદડાનો આકાર તે અશોકવૃક્ષ. ૨. માલાને ધારણ કરનાર દેવ વડે પુષ્પની વૃષ્ટિ થાય છે તે પુષ્પવૃષ્ટિ ૩. વીણા અને વાંસળી વગાડતા દેવોના દિવ્યધ્વનિ ૪. પ્રતિમાજીના મસ્તક પાછળના ભાગમાં રહેલું તેજની રાશિ સૂચવતું ભામંડલ. ૫. ત્રણ છત્ર ઉપર ભેરી વગાડતા દેવો કે દેવદુંદુભિ. બે ચામર વીંજતા બે દેવ તે ચામર ૭. સિંહના આકારવાળું બેસવાનું આસન તે સિંહાસન. ૮. ત્રણ છત્ર (મસ્તક ઉપર મોટું તેનાથી ઉપર એનાથી નાનું તેની ઉપર સૌથી નાનું) એ આઠ પ્રાતિહાર્યને ધ્યાનમાં લઈ પરમાત્માની પદસ્થ અવસ્થા એટલે કેવલી અવસ્થા ભાવવી.
૩. રૂપાતીત અવસ્થા : બે જમણી જંઘાઓમાં ડાબો પગ સ્થાપવો અને બે ડાબી જંઘાઓમાં જમણો પગ સ્થાપવો તે પર્યકાસન. પ્રભુ પર્યકાસને અથવા કાઉસ્સગ્ન મુદ્રામાં મોક્ષે જાય છે એટલે તેવા બંને આકારવાળી પ્રભુની પ્રતિમા હોય છે તેનું ધ્યાન કરી રૂપાતીત અવસ્થા એટલે સિદ્ધત્વ અવસ્થા ભાવવી. ફિ દિશા નિરીક્ષણ વિરતિત્રિકઃ
ત્રણ દિશામાં જોવાનો ત્યાગ. તે બે રીતે છે.
ભાષ્યત્રિક-ભાવત્રિક
૩
