Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ सू.३६ निर्जरा सर्वेषां समाना विशेषरूपा वा ७२३ अपत्याख्यानकषायोदयविनाशाद् तो नाधिगच्छति-नाऽपि-तत् पालनाय प्रयतते इत्यसावविरतसम्यग्दृष्टि रुच्यते । यथा कश्चित् पुरुषो न्यायोपाजितधनधान्यः प्रचुरमोगविलाससुखसौन्दर्यसमुत्पन्नः मुकुलमुत्पन्नोऽपि दुरन्तद्यूतादि व्यसनजनिताऽपराधलब्धराजदण्डः संखण्डिताऽभिमानश्च दण्डपाशिक विडम्ब्यमानः स्वकं कुत्सितं कर्म स्वप्रतिष्ठापतिकूल जानन् स्वकुलसौन्दर्यसम्पदमिलपन्नपि दण्डपाशिकसमीपे किमपि वक्तुं न शक्नोति, तथैवाय जीवोऽविरति कुत्सितकर्मकल्पां जानन् सुधोपमविरतिसुखसौन्दर्यमभिलपन्नपि दण्डपाशिककल्पद्वितीय कषायाणां सकाशे व्रतोत्साहमपि कर्तुं न शक्नोति इत्यविरतसम्यग्दृष्टित्व मनुभवति अयं सम्यमिथ्यादृष्य पेक्षयाऽसंख्येयगुणनिर्जरावान् विघ्न के सदभाव से उसे प्राप्त नहीं कर सकता और न उसका पालन करने का प्रयत्न ही करता है। जैसे कोई पुरुष न्यायपूर्वक धनोपाजैन करता था, विपुल वैभव एवं सुखसामग्री वोले उच्च परिवार में उत्पन्न हुआ, किन्तु संसर्ग दोष से जुभारी हो गया ॥ जुआ खेलने के अपराध में उसे राजदण्ड का भागी होना पड़ा। उसका अभिमान खंडित हो गया। दण्डपाशिक उसे सताते हैं । वह अपने कुकर्म को अपनी प्रतिष्ठा के प्रतिकूल समझता है और अपने कुल की प्रतिष्ठा को कायम रखने की अभिलाषा करता है, मगर दण्डपाशिकों के सामने कुछ कर नहीं सकता, उसी प्रकार यह जीव अविरति को कुकर्म के समान समझता है और सुधा के समान विरति के सुखसौन्दर्य की अभिलाषा करता है, किन्तु दण्डपाशिक के समान द्वितीय कषाय अप्रत्यारूपानावरण के उदय के सामने उसकी कुछ भी नहीं રૂપ વિઘના સદૂભાવથી તેને પ્રાપ્ત કરી શક્તા નથી. તેમજ તેનું પાલન કરવાને પણ પ્રયત્ન કરતો નથી. જેમ કે પુરૂષ ન્યાયપૂર્વક દ્રવ્યોપાર્જન કરતા હોય વિપુલ, વૈભવ તથા સુખસામગ્રી સંપન્ન ઉચ્ચ પરિવારમાં ઉત્પન્ન થયા હોય પરંતુ સંસર્ગ દેષથી જુગાર રમવાના અપરાધ બદલ તેને રાજદંડન ભાગી થવું પડયું હોય તેથી તેનું અભિમાન ખંડિત થઈ જાય છે. દંડ પશ્વિક તેને સતાવે છે તે પિતાના કુકર્મને પિતાની પ્રતિષ્ઠાથી પ્રતિકુળ સમજે છે તેમજ પોતાના કુળની પ્રતિષ્ઠાને કાયમ રાખવાની અભિલાષા કરે છે. પરંતુ દંડપાશ્વિક આગળ તે કશું કરી શક્તા નથી. બરાબર એવી જ રીતે આ જીવ અવિપતિને કુકર્મની બરાબર સમજે છે અને અમૃત જેવી વિરતિના સુખસૌંદર્યની આકાંક્ષા સેવે છે પરંતુ દંપશ્વિકની માફક દ્વિતીય કષાય અપ્રત્યાખ્યાનના ઉદયની આગળ તેનું
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર ૨
