Sadhuta ni Pagdandi Part 3

Author(s): Manilal Patel
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 5

આ અંગે તેઓ વિવિધ દૃષ્ટાંતો અને બોધકથાઓથી સમજાવે છે. તેમાં આપણી પ્રાચીન સંસ્કૃતિનાં મૂલ્યોને પણ જાગ્રત કરે છે. એક ઠેકાણે-“સદાવ્રતનું મહત્ત્વ સમજાવતાં કહે છે : 'તમે એ શબ્દ ઉપર વિચાર કરો - અહીં રોજે રોજ પાળવાના વ્રતની વાત છે. કાયમી વ્રતની વાત છે, કોઈ સારા સંકલ્પની વાત છે અને પછી કહે છે કે સારી વાતનો સંકલ્પ રોજેરોજ કરવો જોઈએ.
ઘણી વખત સંકલ્પ લેવાનું મન થાય છે, પણ અંદરથી બળ મળતું નથી. ત્યારે આપણા સાધુ-સંતો-ના પ્રત્યક્ષ સહવાસથી એ બળ અંદરથી જોર કરીને ફૂટી નીકળે છે, જેમ વરસાદ આવતાં વરાપ આવે, અને બીજ તૈયાર હોય તો ફૂટી નીકળે તેમ આવી હૃદયધરતીમાં કેટલાંક બીજ ત્વરિત પ્રગટી ઊઠે છે. અગાઉની બંને ડાયરીઓમાં આપણે નોંધ્યું છે કે મહારાજશ્રીએ ગામેગામ ફરીને સેંકડો લોકોને સમજાવી, વ્યસનમુક્તિથી છોડાવ્યા છે. પોતાની જાતને શુદ્ધ કરવી, ઇંદ્રિયોના ખેંચાણથી મોહિત ન થઈ જતાં, ઇંદ્રિયો પર કાબૂ ધરાવવો – તેમાં સંકલ્પો અને વ્રતો મહત્ત્વનો ભાગ ભજવે છે. આ ગ્રંથમાં પણ ભાલના ગામડાંમાં તો ખરા જ, પણ બનાસકાંઠાના ગામોમાં પણ ઘણા લોકોએ મુનિશ્રી આગળ વ્યસનમુક્તિ - શરાબ, ચા, માંસ-માટી વગેરેની પ્રતિજ્ઞા લીધી છે.
મુનિશ્રીની લોકકેળવણીની આખી પદ્ધતિ તેમની આ વિહારયાત્રામાંથી આપણે જોઈ શકીએ છીએ. ગૂંદી આશ્રમમાં ખેડૂતોનો અઠવાડિક વર્ગ રાખ્યો હતો. પ્રથમ જ વર્ગ હતો. ખેડૂતો ચા-તમાકુ, બીડી વગેરેના વ્યસની પણ હતા, છતાં તેમને વર્ગમાં તાલીમ મળી. તેમનો મુખ્ય આશય હતો કે, ખેડૂત જો દેશ અને દુનિયાના પ્રશ્નો જાતે સમજતો નહીં થાય તો ખેતીમાં ગમે તેટલો શ્રમ કરશે, ભોગ આપશે, પણ જ્ઞાન વિના જીવન ઉન્નત બનાવી નહીં શકે.
આવા ઘડતર માટે તેમની આ પ્રદેશની વિહારયાત્રા સતત ચાલુ જ રહેતી.
તેમની લોકઘડતરની એક ચોક્કસ પ્રકારની પરિપાટી હતી. માનવના પરિવર્તન માટે તેના હૃદયનો આંતરસ્પર્શ થવો જોઈએ. એનો અર્થ એ કે વ્યક્તિગત સંપર્ક રહેવો જોઈએ. મહારાજશ્રીનો વ્યક્તિગત સંપર્ક અસાધારણ રહેતો, વિહારમાં ગામે ગામ-અનેક લોકઆગેવાનોને પ્રત્યક્ષ રીતે તેઓ ઓળખતા.
આ વિહારયાત્રામાં તેમણે બે પ્રશ્નને મુખ્ય બનાવ્યા છે : કંટ્રોલ કાઢવા. પણ સંત કેવળ નકારાત્મક લડાઈ કેવી રીતે આપી શકે. ગાંધીજીએ પ્રજાને અસહકારનો મંત્ર આપ્યો, તે સાથે અઢારવિધ રચનાત્મક કાર્યો પણ આપ્યાં. તેમ મહારાજશ્રીએ સમજાવ્યું કે - કંટ્રોલનું અનિષ્ટ જરૂર છે, પણ તે કાઢવું હોય તો આપણે સ્વયે