________________
પોતાને માનવધર્મ તરફ જવાનું કેમ મન થયું તો સમજાવે છે : સત્યનો શોધક હોય છે તે અસત્યને ઓળખી લે છે. જેવી દષ્ટિ રાખે તેવું દેખાય. કોઈ કોઈ પૂછે છે : માનવસેવાથી આત્માનું દર્શન થાય ? માનવસેવા એટલે શું ?
પોતાની જાતના દુર્ગુણ કાઢવા, ચારિત્ર્યને ઊંચે લઈ જવું, પોતામાં રહેલા પ્રભુને બહાર કાઢવા એ સેવામાં અને ધર્મમાં ક્યાં ભેદ છે ?
બનાસકાંઠાનો પ્રદેશ, એનાં ગામડાં તેમને માટે નવાં હતાં. કેવળ ભાષા જ નહીં, રીતરિવાજ અને આચાર-વિચારમાં પણ ભેદ હતો. તેમ છતાં ભારતીય હૃદય એક અને અખંડ જોવા મળતું. આ દેશના લોકો સંતો પ્રત્યે હંમેશાં પૂજ્યભાવથી જોતા આવ્યા છે, તેમાં વિશેષ રવિશંકર મહારાજ સાથે હોય પછી શું પૂછવું ?
મહારાજશ્રી આ યાત્રા અંગે એક સ્થળે પ્રતિભાવ આપતાં કહે છે : “હું ગામડાંમાં ફર્યો, ખેડૂતોનાં ટોળેટોળાં દરેક જગ્યાએ આવતાં હતાં તે ઉપરથી તમારી ભૂખ કેટલી બધી છે તે સમજાય છે” (પા. ૧૫૬).
ભાઈ મણિભાઈએ સતત પ્રવાસ વચ્ચે તેમાં પોતાની તેમજ મહારાજશ્રીની અંગત કાળજી વચ્ચે જે કાંઈ પળ-બે પળનો વિરામ મળે તેમાં પોતાની રીતે વાત નોંધી લે. આ ડાયરીઓ ભવિષ્યમાં પ્રગટ થશે એવી કોઈ કલ્પના પણ નહીં. માત્ર પોતાના આત્મસંતોષ ખાતર, કયા કયા ગામોમાં ફર્યા, અને લોકો ઉપર તેની શી અસર પડી. નવા કેટલા સંબંધો બંધાયા, પ્રજામાંથી ઉત્સાહી સેવકો તૈયાર થઈ શકે તેમ હોય તો ક્યારેક તેમને પ્રોત્સાહન આપવું, સંપર્ક ચાલુ રાખવો વગેરે રહે છે.
બરાબર આ જ ગાળામાં એટલે કે ૧૯૪૯ થી ૧૯૫૨ના ત્રણ વર્ષ-મુનિશ્રી સાથે, મણિભાઈની અવેજીમાં તેમના અંતેવાસી બનવાની તક આ સેવકને પણ મળી હતી. કોઠના ચાતુર્માસથી એનો પ્રારંભ થયો. કોઠમાં એક ભાઈએ પોતાના પડોશીના આંગણામાં પોતાને માતાનું સ્વપ્ન આવ્યું છે એમ કહીને બે દેરીઓ રાતોરાત ચણાવી લે છે. મહારાજશ્રી તે નજરે જુએ છે ત્યારે આ ભારે અન્યાય અને તે પણ ધર્મને નામે થતો જોઈ તેમનું હૃદય દ્રવી જાય છે. ભિક્ષા છોડે છે. ગામના આગેવાનો સમજાવટ કરાવે છે, પણ તેમાં ન્યાય મળતો નથી, ત્યારે મહારાજશ્રી વિભૂતિરૂપ ગુણ ઈશ્વર ત્રિપુટીમાં ન્યાયને ખંડિત થતો જોઈ તેમનું હૃદય ઘવાય છે. એ આખો પ્રસંગ આજે પણ આંખ સમક્ષ આવે છે. અને બીજો પ્રસંગ કોઠ ચાતુર્માસના વિદાયનું દેશ્ય. રજપૂત બહનો વિદાય આપતાં ગાય છે : “અવસર છે છેલ્લો” મહારાજશ્રી માતાઓને વંદન કરી સમજાવે છે પાછાં જાઓ-શાંતિથી રહેજો.” આ તેમના ઉદ્દગારો આજે પણ અમારી આંખ ભીની કરી જાય છે.
