________________
૧૦૧૯
બત્રીશી-૧૭, લેખાંક-૯૪ કે ફળદત્વેન હણે છે.
શંકા દેવે જો પુરુષાર્થને હણી નાખ્યો તો ત્યાં એની વિદ્યમાનતા રહી જ નહીં. એટલે કે વિના પુરુષાર્થ કાર્ય થઈ જવાથી વ્યતિરેક વ્યભિચાર આવશે.
સમાધાનઃ આમાં વ્યભિચાર નથી, કારણ કે પુરુષાર્થ અપેક્ષિત છે જ. આશય એ છે કે ઘટધ્વસ માટે ઘટ અપેક્ષિત છે જ. એમ પુરુષાર્થના સ્વરૂપે નાશ માટે પુરુષાર્થ પણ અપેક્ષિત છે જ. પુરુષાર્થ હોય જ નહીં તો બળવાન્ દેવ કોને હણે ? એમ, પુરુષાર્થ જ ન હોય તો એને નિષ્ફળ પણ શી રીતે કરી શકાય ? એટલે પુરુષાર્થને સ્વફળ આપતું હણવા માટે દૈવને પુરુષાર્થની અપેક્ષા છે જ. પછી વ્યતિરેક વ્યભિચાર ક્યાંથી ?
“જ્યારે દેવ કરતાં વિપરીત પુરુષાર્થ પ્રબળ હોય છે ત્યારે એ પ્રબળ પુરુષાર્થ દૈવને હણે છે...” વગેરે વાતો પણ આ પ્રમાણે યથાયોગ્ય જાણવી.
અહીં વિશેષતા એ જાણવી કે જ્યારે નિર્બળ દેવ કે પુરુષાર્થ બળવાનું અન્યને (પુરુષાર્થ કે દૈવને) સહકાર આપતું હોય ત્યારે એ અનુત્કટ હોવારૂપે ગૌણ કારણ બને છે. પણ જયારે એ બળવાના કાર્ય કરતાં વિરોધી કાર્ય કરવા મથી રહ્યું હોય છે ત્યારે એ પ્રતિહત થઈ જતું હોવાથી (હણાઈ જતું હોવાથી) પ્રતિઘાતના પ્રતિયોગી તરીકે ગૌણ બને છે.
શંકા : આ બેમાં ફરક શું પડે છે?
સમાધાન : પરિણામમાં કાર્યમાં ફળમાં ફરક પડે છે. અહીં આવો આશય વિચારી શકાય છે કે-ધારો કે ૧૦૦ પાવરનો પુરુષાર્થ છે ને ૧૦ પાવરનું દેવ છે. દેવ જ્યારે પુરુષાર્થને અનુકૂળ હશે ત્યારે એનું બળ વધારીને જાણે કે પુરુષાર્થને ૧૧૦ પાવરનો બનાવી દેશે
