Book Title: Updeshpad Mahagranth
Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
View full book text
________________
૨૬૯
ઉત્પન્ન થયેલી ન હોય, તેમાં કોઈક કારણથી પુરુષકારની ખામીના કારણે ઉત્પન્ન ન થવા છતાં, તેમાં=લાકડામાં બાલ, સ્ત્રી વગેરે આ પ્રતિમાની યોગ્યતાનો વિરોધ વગર સ્વીકાર કરે છે. એટલે તેમને આમાં પ્રતિમાની યોગ્યતા છે એવું વગર આનાકાનીએ જ્ઞાન થઈ જાય છે.
(૩૪૫).
૩૪૬ - આ પ્રમાણે બીજાએ સ્થાપન કરેલ અપ્રતિમા વિષયક પક્ષની જેમ આ ચિત્રપ્રકૃતિવાળા દેવનામથી ઓળખાતા કર્મ ભાગ્યે જ પોતાના ફલને સંપાદન કરે, એટલે કે, ભાગ્ય છે, તે જ પ્રત્યેક કાર્યને સમીપવર્તી કરે છે, તેમાં ઉદ્યમની જરૂર રહેતી નથી તેમ તમે કહો છો. ગળે પકડેલા તેવા પ્રકારના કિંકરને જેમ કરાવીએ તેમ કરે છે, તેમાં પુરુષકારની જરૂર નથી.
અધ્યવસાયના ભેદથી જે દાન આદિ ક્રિયાઓમાં શુભ કે અશુભ આદિનો ભેદ થાય છે, તે ન થવું જોઈએ. અધ્યવસાય તે પુરુષકાર જ છે. જે લોકો એમ કહે છે કે, સર્વ કાર્ય પ્રવૃતિ જ કરે છે, પુરુષ કોઈ કાર્ય કરતો જ નથી, તેના મતના અનુસાર બધું કાર્ય ભાગ્યથી જ થાય છે. પુરુષકાર કોઈ કાર્ય કરતો નથી. ત્યારે આ દાનાદિ ક્રિયાઓમાં અધ્યવસાયના ભેદથી જે પુણ્ય-પાપનો ભેદ છે, તે ન થવો જોઈએ. તે માટેપ્રાચીન શ્લોકાર્ધ કહે છે – “અભિપ્રાયનું ફલ ભિન્ન થાય છે. જો કાર્ય સમાન થાય તો પણ, માટે કૃષિકર્મમાં જેમ પાણી પ્રધાન છે, તેમ કાર્યમાં પુરુષકાર અથવા અભિપ્રાયરૂપ માનસ-પુરુષકાર તે મુખ્ય કારણ છે.” (૩૪૬) ફરી પણ પરમતની આશંકા કરી તેનો પરિહાર કરે છે –
૩૪૭ - ભાવી જે અધ્યવસાય છે, તેને અનુકૂલ જ કર્મ શુભાનુબંધી અભિપ્રાયને ઉત્પન્ન કરે છે. અર્થાત્ શુભ-અશુભાનુબંધી અભિપ્રાયનું કારણ કર્યુ છે. ત્યારે આ પણ કહી શકાય કે, “પુરુષકારક પણ એવું જ છે. આ પુરુષકાર કર્મથી જે ફળ પ્રાપ્ત થાય છે, તે પુરુષકારક જ ફલ આપે છે અને ફલ આપનાર કર્મને પણ તે જ લાવે છે.” જો એમ કહેવામાં આવે તો અમે પણ એમ જ કહીએ છીએ. પુરુષકારના કર્મના કારણે વિચિત્ર સ્વભાવ થાય, ત્યારે કર્મ પુરુષકારના કારણે ફલ આપવામાં ઉદ્યત થાય છે, અથવા તેનો નાશ થાય છે, આ વસ્તુ જો કહેવામાં આવે તો શું દોષ છે ? જેમ કામવાદીના મતનાં કર્મ જ કાર્ય કરનાર છે અને પુરુષકાર તેનાથી લાવેલ છે, કોઈ ફલ આપનાર નથી, તેમ જો પુરુષકારવાદી બોલે - “આ પુરુષકારક જ આવા સ્વભાવવાળા હોવાથી કર્મથી ઉત્પન્ન શુભ-અશુભ ફલને લાવશે, કર્મથી કોઈ વસ્તુ સાધ્ય નથી ત્યારે તેમાં શું દોષ છે ? (૩૪૭).
૩૪૮ - હવે કેવલ કર્મવાદીના મતમાં અનાદિ સંતાનરૂપ પરંપરાના કારણે પૂર્વવર્તી જે કર્મ છે, તે ભાવી કાળમાં જે કર્મ ઉત્પન્ન થશે, તેના સમાન છે - એમ કર્મવાદીને બોલવું પડશે. જેપરંપરાથી કારણો થાય છે, તે ભાવી કાર્યની ઉત્પત્તિમા અનુકૂલ થાય, તો જ કાર્યની ઉત્પત્તિ કરી શકે છે - એમ વિદ્વાનો વિચાર કરે છે. કર્મની જેમ પુરુષકારમાં પણ પુરુષકારવાદી-એમ કહી શકે છે કે, “પુરુષકારની પરંપરામાં પૂર્વવતી જે પુરુષકાર છે. તે ભાવી કાળમાં ઉત્પત્તિવાળા પુરુષકારની સમાન છે.” આ પક્ષમાં કોઈ દોષ આવી શકતો
