________________
11
તેવો લાભ વર્તમાનના આરાધક વર્ગમાં જોવા મળતો નથી, તેનું મૂળ કારણ એ છે કે, ક્રિયામાં આવતા સૂત્રના ભાવોને સ્પર્શી જે પ્રકારે ભાવક્રિયા થવી જોઈએ તેવી " ભાવક્રિયા હજુ થતી નથી. ભાવક્રિયા તો થતી નથી, પરંતુ ભાવનું કારણ બને તેવી પ્રધાન દ્રવ્યક્રિયા પણ હજુ ઘણા કરી શકતા નથી.
આ પ્રધાન દ્રવ્યક્રિયા કોને કહેવાય તે જોઈએ.
પ્રધાન દ્રવ્યક્રિયા : ભાવનું કારણ બને તેવી દ્રવ્યક્રિયાને શાસ્ત્રકારો ‘પ્રધાન દ્રવ્યક્રિયા' કહે છે. ‘ઉપદેશ રહસ્ય' નામના ગ્રંથમાં મહોપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મહારાજાએ પ્રધાન દ્રવ્યક્રિયાનાં ચાર લક્ષણો બતાવ્યા છે. તેમાં પહેલું છે –
(૧) ‘તદર્થાલોચન' - ક્રિયામાં આવતા તે .તે સૂત્રોનાં અર્થની એ રીતે ઉંડાણથી વિચારણા કરવી કે જેથી સૂત્રમાં રહેલા ભાવોને બુદ્ધિથી સમજી શકાય. સમજ્યા પછી તેને હૃદયથી સ્વીકારી શકાય અને તે ભાવોથી અંતરને ભાવિત કરી શકાય.
(૨) બીજું લક્ષણ છે - ‘ગુણાનુરાગ’ સૂત્રના અર્થનો જેમ જેમ બોધ થતો જાય, સૂત્રના માધ્યમે આત્મિક ભાવોનું જેમ જેમ ઉત્થાન થાય, તેમ તેમ સૂત્ર, સૂત્રના અર્થ અને સૂત્રના ઉપદેશક અરિહંત ભગવંતો અને સૂત્રના રચયિતા ગણધર ભગવંતો ઉપર તીવ્ર કોટિનો રાગ ઉત્પન્ન થાય. આ સૂત્ર અને સૂત્રને બતાવનાર અરિહંત ભગવંતો અને સૂત્રને રચનાર ગણધર ભગવંતો જ વાસ્તવિક રીતે આત્મિક હિતના કરનાર છે. તે પ્રકા૨નો તેમના પ્રત્યે અત્યંત બહુમાનભાવ પેદા થાય.
-
(૩) ત્રીજું. લક્ષણ છે ‘અપ્રાપ્તપૂર્વનો હર્ષ' સૂત્ર અને સૂત્ર બતાવનાર અરિહંતાદિ પ્રત્યે અત્યંત અનુરાગ થવાના કારણે જ થાય કે, અનાદિકાળથી ભટકતા એવા મારા જેવા દરિદ્રને મહાનિધાન તુલ્ય આ અનુષ્ઠાન કરવાનું સદ્ભાગ્ય જે ક્યારેય સાંપડ્યું નહોતું, તે વર્તમાનકાળમાં પ્રાપ્ત થવાથી ખરેખર હું કૃતાર્થ થયો છું. આ પ્રકારનો પ્રશંસાયુક્ત પ્રમોદનો પરિણામ પેદા થાય.
(૪) ચોથું લક્ષણ છે - ‘વિધિભંગે ભવનો ભય’ જેના પ્રત્યે પ્રીતિ કે ભક્તિનો પરિણામ પેદા થાય, તેના વચનનું આસેવન વિધિપૂર્વક ક૨વાની ઇચ્છા થાય તે સહજ છે અને અવિધિથી કરવાથી આ વસ્તુ નહિ મળે એવી સાચી સમજ
