________________
४८
સૂત્ર સંવેદના
હતો, ત્યારથી તેની સાથે સ્પર્શનેન્દ્રિય તો હતી જ. વળી, જ્યારે જીવ આગળ વિલેન્દ્રિયમાં કે પંચેન્દ્રિયના ભાવોમાં આવ્યો, ત્યારે ત્યાં પણ તેને આ ઈન્દ્રિય તો મળી જ હતી. આમ, અનાદિકાળથી જીવને સ્પર્શનો અભ્યાસ અતિ ગાઢ થઈ ગયો હોવાથી સ્પર્શનેન્દ્રિયના વિકારોથી મુક્ત થવું ઘણું દુષ્કર છે. ઘણી દુષ્કર પ્રવૃત્તિ કરાય ત્યારે જ બ્રહ્મચર્ય વ્રત સાધી શકાય છે જ્યારે અન્ય મહાવ્રતોનું પાલન એટલું દુષ્કર નથી માટે તેમાં વાડસ્વરૂપે વધુ પ્રતિબંધો નથી. બીજાં વ્રતો કરતાં બ્રહ્મચર્ય વ્રતનું પાલન દુષ્કર છે, માટે જ જ્ઞાની પુરુષોએ બ્રહ્મચર્ય વ્રતના પાલન માટે નવ વાડોનું વિધાન કરેલ છે. આ નવ વાડ બ્રહ્મચર્યના પાલનમાં સહાયક હોવાથી ગુરુભગવંતો તેને ધારણ કરે છે.'
બ્રહ્મચર્ય વિષયક જિજ્ઞાસા :
જિજ્ઞાસા : દરેક જીવની અબ્રહ્મમાં પ્રવૃત્તિ વેદના ઉદયથી થાય છે અને આ વેદનો ઉદય તો મુનિને પણ નવમાં ગુણસ્થાનક સુધી હોય છે, તો મુનિ બ્રહ્મચર્યનું પાલન કઈ રીતે કરી શકે ? વળી, આવા વેદના ઉદયને અટકાવવા શું કરવું જોઈએ ? - તૃપ્તિઃ વેદનો ઉદય નવમા ગુણસ્થાનક સુધી હોવા છતાં દરેક જીવની દરેક ક્ષણે ભોગમાં પ્રવૃત્તિ હોતી નથી. ભોગમાં પ્રવૃત્તિ તો તીવ્ર વેદના ઉદયકાળમાં જ હોય છે. આવા પ્રકારના વેદના ઉદયને અટકાવવા મુનિ સતત તત્ત્વની વિચારણા કરે છે. મુનિ વિચારે છે, “મારો સ્વભાવ તો જ્ઞાનાદિ ગુણને ભોગવવાનો છે. આત્મામાં આનંદ માનવાનો છે. આ ભોગની પ્રવૃત્તિ તે તો અતિ કુત્સિત પ્રવૃત્તિ છે, જોતાં પણ જુગુપ્સા ઉત્પન્ન થાય તેવી છે. આ પ્રવૃત્તિ વિવેકી પુરુષને લજ્જા
3. બ્રહ્મચર્યની નવ વાડ :
૧. વિવિક્ત વસતિ સેવા = સ્ત્રી, પશુ, નપુંસકના વાસથી રહિત વસતિમાં રહેવું. ૨. સ્ત્રીકથા પરિહાર = સ્ત્રીની સાથે કે તેના સંબંધી વાતો ન કરવી. ૩. નિષદ્યા અનુપ્રવેશ = સ્ત્રીના આસન, શયન પર બે ઘડી સુધી બેસવું નહિ. ૪. ઈન્દ્રિય અપ્રયોગ = સ્ત્રીનાં રૂપ, અંગોપાંગ ન જોવાં. ૫. કુવ્યંતર-દાંપત્ય વર્જન = ભીંતના આંતરે સ્ત્રી-પુરુષનું યુગલ હોય ત્યાં ન રહેવું. ૭. પૂર્વક્રીડિત અમૃતિ = પૂર્વે કરેલ ક્રીડાનું સ્મરણ ન કરવું. ૭. પ્રણીત અભોજન = માદક આહારનો ત્યાગ. ૮. અતિ માત્રા અભોજન = પ્રમાણથી વધુ આહાર ન કરવો. * ૯. વિભૂષા પરિવર્જન = શરીરને સુશોભિત ન રાખવું.
