Book Title: Prashamrati Prakaranam
Author(s): Rajkumar Jain
Publisher: Paramshrut Prabhavak Mandal

View full book text
Previous | Next

Page 204
________________ कारिका २८०-२८१-२८२-२८३ ] प्रशमरतिप्रकरणम् आशय यह है कि जीवका प्रमाण अपने शरीरके बराबर होता है । जैसा और जितना शरीरका आकार होता है वैसा और उतना ही आकार जीवके प्रदेशोंका होता है। अतः केवलीके आत्म-प्रदेश भी शरीरके आकार और उतने प्रमाण होते हैं, किन्तु शरीरके नाक, कान, मुँह, उदर वगैरहमें बहुतसा भाग खाली रहता है, उन खाली भागोंमें जीवके प्रदेश नहीं होते । परन्तु शैलेशी हो जानेपर ध्यान-बलसे वे खाली भाग आत्म-प्रदेशोंसे पूरित हो जाते हैं। और उन भागोंके पूरित हो जानेसे आत्माके प्रदेश घनीभूत हो जाते हैं । और इस प्रकार घनीभूत हो जानेसे शरीरकी अवगाहनासे आत्म-प्रदेशोंकी अवगाहना एकतिहाई भाग कम हो जाती है। अथ स भगवान् कीदृगवस्थो निरुद्धेषु योगेषु भवतीत्याहयोगनिरोध होनेपर केवलीभगवान्की जो अवस्था होती है, उसे बतलाते हैं : सोऽथ मनोवागुच्छासकाययोगक्रियार्थविनिवृत्तः । अपरिमितनिर्जरात्मा संसारमहार्णवोत्तीर्णः ॥ २८२ ॥ टीका–स भगवान् केवली वाक्कायमानासोच्छासयोगक्रियार्थविनिवृत्तो निरुद्धसकल. क्रियः । अपरिमितनिर्जर आत्मा यस्य बहुकर्मक्षपणयुक्तः संसारमहार्णवादुत्तीर्ण एव ॥ २८२ ॥ अर्थ-योगनिरोधके अनन्तर मनोयोग, वचनयोग, काययोग, और श्वासोच्छासकी क्रियासे निवृत्त होकर वह केवलीभगवान् कर्मोंकी अपरिमित निर्जरा करते हैं, और संसाररूपी समुद्रसे पार हो जाते हैं। भावार्थ-योगका निरोध होजानेपर नवीन बन्धका तो सर्वथा अभाव ही हो जाता हैं और वची हुई शेष ८५ प्रकृतियोंको भी एक अन्तर्मुहूर्तमें क्षपण कर डालता है। अतः उसे संसार-समुद्रसे पार हुआ ही समझना चाहिए। स व्युपरतक्रियानिवर्तिध्यानकालेशै लेश्यवस्था यातीत्याह अब व्युपरतक्रियानिवर्तिध्यानके समय वह शैलेशी अवस्थाको प्राप्त करता है, यह बतलाते है: ईषद्मस्वाक्षरपञ्चकोद्रिणमात्रतुल्यकालीयोम् । संयमवीर्याप्तबलः शैलेशीमेति गतलेश्यः ॥२८३ ॥ १-वृत्तः निरुद्धसकलक्रियः-ब०। २-कालीयायाम-ब०। ३-मबमावी-ब०॥

Loading...

Page Navigation
1 ... 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242