Book Title: Prashamrati Prakaranam
Author(s): Rajkumar Jain
Publisher: Paramshrut Prabhavak Mandal

View full book text
Previous | Next

Page 211
________________ २०२ रायचन्द्रजेनशास्त्रमालायाम् [एकविंशाधिकारः, शिवगमनम् यहाँ नहीं ठहरता । तथा मुक्तजीव कोई ऐसी क्रिया भी नहीं करता, जिसके कारण उसके यहाँ ठहरनेकी कल्पना की जा सके । अतः वह यहाँ नहीं ठहरता है। एवं तर्ध्विमेव तेन गन्तव्यं नान्यत्रेति कुतो नियम इत्याह शङ्का-यदि मुक्तजीव यहाँ नहीं ठहरता है तो न ठहरो; किन्तु उसे ऊपर ही जाना चाहिए, अन्यत्र नहीं, ऐसा नियम किस कारणसे है ? नाधो गौरवविगमादशक्य (दसंग ) भावाच गच्छति विमुक्तः । लोकान्तादपि न परं प्लवक इवोपग्रहाभावात् ॥ २९२ ॥ टीका-यतो गुरुद्रव्यमधो गच्छद् दृष्टं पोषाणादि, तस्य गौरवं नास्त्यपेतकर्मत्वात । अशक्यभावाच्च अशक्योऽनुपपन्नः खल्वयं भावो यत् सर्वकर्मावनिर्मुक्तोऽत्यन्तलघुरधो गमिष्यतीति । न च लोकान्तात् परतो गच्छति, उपग्रहकारिधर्मद्रव्याभावात् । प्लवकस्तारकस्तद्वत् यानपात्रवत् मत्स्यादिवद्वा । स्थलेषु गमनशक्तेरभावात् ।। २९२ ॥ अर्थ-मुक्तजीव नीचे नहीं जाता है, क्योंकि उसमें गौरवका अभाव है और ऐसा होना किसी प्रकार शक्य भी नहीं है । जहाज आदिकी तरह लोकान्तसे आगे भी नहीं जाता है; क्योंकि वहाँ सहायक धर्मद्रव्यका अभाव है। भावार्थ-पाषाण वगैरह भारी-भरकम पदार्थ नीचे जाते हुए देखे जाते हैं । किन्तु मुक्तजीवमें भारीपन नहीं है । क्योंकि वह कर्मोके मारसे मुक्त हो चुका है। फिर यह बात किसी प्रकार सम्भव नहीं है कि समस्त कर्मोंसे मुक्त हुआ अत्यन्त लघु जीव नीचे जावे । अतः नीचे नहीं है । इसलिए ऊर्ध्वगमन ही युक्त है । पर ऊपर भी लोकके अन्तसे आगे नहीं जाता है; क्योंकि गमनमें सहायक धर्मद्रव्य लोकके अन्ततक ही पाया जाता है। आगे उसका अभाव है। अत: जिस प्रकार जहाज या मछली वहींतक जा सकते हैं जहाँतक उनका सहायक पानी होता है, उसी प्रकार मुक्तजीव भी वहीतक जाते हैं जहाँतक सहायक धर्मद्रव्य वर्तमान है। योगप्रयोगयोश्वाभावात्तिर्यग्न तस्य गतिरस्ति । सिद्धस्योर्ध्वं मुक्तस्यालोकान्ताद् गतिर्भवति ।। २९३ ॥ __टीका-योगा मनोवाक्कायलक्षणास्तदभावात् । प्रयोग आत्मनः क्रिया तदभावाच्च । तिर्यग्दिक्षु प्राच्यादिकासु । न तस्य गतिसंभवः । तस्मादधस्तिर्यग्वा गतेरसंभवात् । इहैव चावस्थाने नास्ति किञ्चित्कारणमतो गच्छत्यूर्ध्वमेव सिद्धः । सा चोर्ध्वगतिरालोकान्तादेव भवति, न परतः, उपग्रहाभावादित्युक्तं च ॥ २९३॥ -दसङ्ग भावाच-फ००। २-पग्रहोभा-ब०। ३-यो गु-फ०ब०। ४-दृष्टमुपलादि-फ० ०य

Loading...

Page Navigation
1 ... 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242