________________
પરિચ્છેદ ]
ઇંદ્રપાલિત
અને અંધુપાલિતની વિચારણા
દરેક ગ્રંથકારે ન્યૂનાધિક અશે આ બે રાજાઓનાં —દ્રપાલિત અને બંધુપાલિતનાં—નામેાના સમાવેશ૪૬ કરેલ છે જ. છતાં આપણે જે નામાવલિ શેાધી કરીને શુદ્ધ તરીકે પુ. ખીજામાં પૃ. ૧૩૭–૮ ઉપર ગાઠવી છે તેમાંથી આ નામેા ખાતલ જ કરી દીધા છે. એટલે વાચકવર્ગ માંથી કાઇ કાઇને પ્રશ્ન કરવાનું મન થશે કે આનું કારણ શુંઈ ? કારણમાં એટલુ જ કે, આ બે નામેા ક વ્યક્તિને ખાસ લાગુ પાડી શકાય તેમ છે, તે કાંઈપણ નિણૅય હજુ સુધી કાઇએ કર્યાં પણ નથી. એટલુ જ નહીં પણ તે વિષય પરત્વે કિ ંચિત્ પ્રયાસ આ↑ હોય એમ પણ જણાયું નથી. તે પછી આવી અનિશ્રિતાવસ્થામાં આપણે ગમે તેને તે નામેા જોડી દેવાં તે ઉચિત ન જ ગણાય. પણ શેાધોાળ ખાતાની રૂઢિ જ એવી છે, કે પ્રથમ તે અનેક કલ્પનાએ ઊભી કરાય અને પછી તે ઉપર વિચારણા શરૂ થાય; અને જેમ જેમ પુરાવા અને આધાર મળતા જાય તેમ તેમ તેની ચર્ચા થાય, પછી ઊહાપોહ થાય અને તેવી ગવેષણાને અંતે ખરૂ તારતમ્ય હેાય તે ચળાઇને જુદું તારવી કઢાય. આવા જ હેતુથી આપણને પણ કેટલેક અંશે તેની વિચારણા અત્ર કરવાની જરૂર પડે છે.
પડતીનાં કારણેા
૧૫
કરી હાવી જોઇએ; જ્યારે અપાલિત નામની વ્યક્તિ રાજપદવી પ્રાપ્ત કરવાને ભાગ્યશાળી થઇ પણ હાયવાન પણ થઈ હાય, પણ જરૂર તેણે રાજકાજમાં તે ભાગ લીધા હોવા જ જોઇએ. આ પ્રમાણે તે એ શબ્દાના, વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે તેમની પરસ્પર સ્થિતિ સૂચવતા હોય એવા અર્થ નીકળે છે. હવે આપણે વિચારવું રહે છે કે આ પ્રમાણેની પરિસ્થિતિમાં કયા કયા મૌર્યવંશી રાજકુંવરો કે ભૂપતિઓના સમાવેશ કરી શકાય તેમ છે. ઠેઠ ચંદ્રગુપ્ત સમ્રાટથી માંડીને બૃહદ્રથ સુધીના અનેક રાઘ્નનાં તેમજ કુંવરનાં નામેાથી તથા જીવનચિરત્રાથી હવે આપણે વાકેગાર પણ થઈ ગયા છીએ. એટલે તે કાર્ય સરળ જેવું તેા થઈ ગયું જ કહેવાશે.
ઈંદ્રપાલિતના અર્થ એમ સૂચવે છે કે તે વ્યક્તિનુ પાલણુ ઈંદ્ર જેવી કાઈક દૈવી શક્તિથી કરાતું રહ્યું હાવું જોઇએ; અને પાલિત શબ્દ એમ સૂચવે છે કે તે પાતે તેા કાઇના નાના ભાઈ જ હશે. પણ તેના પાલક તરીકે, કેાઈ તેને વડીલ બધુ હાવા જોઇએ, અને આ બંને ભાઇઓમાં પ્રથમ ઈંદ્રપાલિતે રાજપદવી પ્રાપ્ત રાજાની વશાવળીમાં આ નામેા લખ્યાં છે.
(૪૭) જીએ પુ. ૨ માં પૃ. ૩૫૫ ઉપર સમ્રાટ
અશાકવન સુધી તેા કાઇને તે ઉપનામા લાગુ પાડવામાં આવ્યાં જ નથી. જે થયુ` છે તે પછીના સમ્રાટે માંથી જ; તેમાંના એકનુ ઈંદ્રપાલિત અને ખીજાતું પાલિત નામ હોવું જોઇએ. તેમાંયે જો ઈંદ્રપાલિત નામની વ્યક્તિ નક્કીપણે સાબિત થઇ જાય તે પછી બપાલિત તરીકેની વ્યક્તિની ખાજ તેા આપે!આપ જ મળી જશે.
આવા બધુ-બંધુ તરીકેનાં જોડલાં નીચે પ્રમાણે આપણી વિચારણા માટે જુદાં પાડી શકીએ તેમ દેખાય છે. (૧) રાત્રાટ અશોકના એ પૌત્રા; દશરથ અને સમ્રાટ સંપ્રતિ ઉર્ફે પ્રિયદર્શિન ( ૨ ) સમ્રાટ પ્રિયદર્શિન અને સૌરાષ્ટ્રનો સૂક્ષ્મા શાલિશુક (૩) સમ્રાટ સુભાગસેન અને તેની પછી ગાદીએ આવનાર બૃહસ્પતિમિત્ર (૪) શતધન્વા અથવા શતધનુષ અને બૃહદ્રથ ( ૫ ) કાશ્મિરપતિ જાલૌક તેમજ ટીબેટના સૂક્ષ્મા કુસ્થન૪૭ અને ( ૬ ) બૃહસ્પતિમિત્ર પછીના જે એ ત્રણ રાજા થયા છે તેમાંના કાપણુ છે. પ્રિયદર્શિનના વૃત્તાંત, રાજવ્યવસ્થાવાળી હકીકતે તિબેટના પ્રદેશને લગતું. વન.
